Përpjekjet e para për të përkthyer Child Haroldin në shqip (1843-1897)

Nuk besoj se mund të ketë vepër të ndonjë shkrimtari tjetër të huaj që ka përmendur Shqipërinë dhe shqiptarët si është poema romantike “Shtegtimet e Childe Harold”, të Bajronit që të ketë pasur një efekt më të madh në farkëtimin e ndjenjës së tyre kombëtare. E njohur që herët nga pjesëtarë të ndryshëm të elitës shqiptare , pa dyshim që në botimin e saj të parë, e dëshmuar kjo gjë nga udhëtarë të ndryshëm anglezë që kur komunikonin me Ali Pashë Tepelenën, kur ky i fundit e përmendte si fakt angazhimin poetik e kulturor të Bajronit ndaj shqiptarëve, poema shërbente jo vetëm si kënaqësi estetike por edhe si dëshmi e eksitencës dhe imazhit përfaqësues të tyre.

Një copë qielli mes Kosovës dhe Meksikës

Poezia është ura më e fortë lidhëse midis shpirtrave të ndryshëm të kombeve. Përmes motiveve që ndjellin dhe shpirtin poetik të së shkuarës, magjinë e momenteve të së tashmes dhe avenirin e ëmbël të ëndrrave, poezia krijon mikrokozmosin dhe makrokozmin e botës shpirtërore të njeriut. Por sa universale dhe e përgjithshme duket në pamje të parë, në fakt është po aq e veçantë dhe individuale.

Mes të gjallëve dhe të vdekurve

Filozofi antik grek, Platoni, i përjashtoi poetët nga republika e së ardhmes. Sipas tij, me artin e tyre, ata mund të molepsin karakterin e të rinjve, duke iu larguar shpirtin luftarak. Platoni vazhdon të mbetet ende dhe sot një nga mendjet që intigron mendimin e njerëzimin me veprën dhe mitet e veta të përshkruara, por në përcaktimin e tij ndaj artit poetik dhe poezisë mesa duket ka qenë i gabuar.

Arkeologu i dijes, Injac Zamputti

Kultura shqiptare nuk është e pasur vetëm materialisht, me vepra e kontribute të personaliteteve të saj, të shuar e fikur rrënimeve dhe zgafellave të diktaturës dhe tranzicionit të stërgjatur shqiptar, por edhe si frymë që mbijeton përtej kohërave dhe hapësirave të datave egzakte të lindjeve dhe vdekjeve të personaliteve të saj. Kjo frymë që ka mbizotëruar gjithandej në tekstet dhe kulturën tonë ka krijuar shenjtorë dhe martirë të gjallë të stërmundimeve për të sjellë në shqip tekste të huaja, si dëshmi të veçanta të identitetit tonë.

Kërkohen gjyqtarë fort të ndershëm dhe të pakorruptuar.

Drejtësia është shtylla kryesore e qeverisjes së një vendi. Kur nuk ka drejtësi, pushojnë së funksionuarit mirë tëgjitha instrumentet e demokracisë liberale si mirëqenia, konkurrenca e drejtë dhe  liria. Ato deformohen dhe krijohen sharrtime të rrezikshme që mund të shkaktojnë epidemi humbje shprese dhe besimi. Një vënd që e humbet besimin dhe shpresën në të ardhmen është i barabartë me një vend që shkretohet dalë nga dalë.

Rrethimi i Shkodrës i pasqyruar në artin evropian

Rrethimi i Shkodrës është një ngjarje që e kapërceu jehonën lokale të saj. Ai ishte një epilog i dhimbshëm i një lufte të gjatë Veneto-Otomane, 1463-1479 midis Perëndimit dhe Lindjes, Venedikut dhe Perandorisë Otomane, shqiptarëve dhe osmanëve. Historiani mesjetarist Franc Babbingier e ka quajtur rrethimin si “një nga episode më të shquara në luftën midis Perëndimit dhe Gjysëm hënës” .

Një numër shumë i vogël prej 1600 burrash shqiptarë dhe italianë dhe një numër i vogël grash përballuan një ushtri që burimet ndoshta në mënyrë të eksagjeruar thonë se ishin 350.000 me në krye vet Sulltan Mehmetin e II. Fundi i kësaj beteje dihet dhe është shumë i trishtë, por si një betejë epike ajo tërhoqi vëmendjen e artit evropian të kohësh që ishte si të thuash “media e kohës”.

Kështu piktura e parë është vepër e piktorit Paolo Veronezi në 1585, pikturë e cila ndodhet në Pallatin e Dozhit të Venedikut kurse e dyta e një gravurë e vitit 1860 e Giuseppe Lorenco Gateri , ku ngjarja ende vazhdonte te terhiqte vemendjen e artit europian. Siç duket Arbëria kish “vdekur” politikisht por jetonte kulturialisht në sallonet e mendimin Evropës.

Shënime kulturore

Sekretet e mbetura nga Ali Pasha në Janinë

Gjuha dhe kultura përbëjnë dy komponentë të rëndësishëm në farkëtimin e identiteteve kulturore dhe në afirmimin e identiteteve kombëtare. Në këtë drejtim, rolin e tyre të veçantë ato e fituan gjatë shekujve të nacionalizmave, ndërsa më parë nuk shërbenin akoma si një kriter bazë të ndarjes etnike të popullsive, pasi shpeshherë ato i kundërviheshin origjinës etnike në favor të komunikimit tregtar apo afërsisë kulturore dhe anasjelltas. Në fillimet e shekullit XIX në Pashallëkun e Janinës gjuha greke gëzonte statusin e një “lingua franka”, pasi ishte mjeti i vetëm që bashkonte në komunikim, komunitetet e ndryshme etnike që banonin, si shqiptarët, grekët, vllahët, hebrenjtë etj.

Ky aspekt i përdorimit të gjuhës greke nuk duhet marrë si shenjë e një turbullimi linguistik, por më së shumti hedh dritë edhe mbi karakterin “lingua franka” që luante gjuha greke në rajon, karakter që ajo e kish fituar si një trashëgimtare e qytetërimit bizantin. Botimi i Arkivit të Ali Pashës në vitin 2009 në Greqi, hedh më tepër dritë mbi kontaktet kulturore dhe me të drejtë vërejmë jo vetëm një supremaci të gjuhës greke mbi atë shqipe, por edhe ndikime të kësaj të fundit mbi greqishten. Përdorimi i gjuhës greke si gjuhë kontakti edhe me popullsitë e tjera në Pashallëkun e Janinës për shkak të rolit që ajo kishte trashëguar në rajon që nga koha e largët e Perandorisë Bizantine nuk do të thotë se nuk hyri në marrëdhënie marrje dhe dhënie me gjuhët e tjera e sidomos me shqipen që ishte edhe gjuha që fliste elita ushtarake e drejtuese e Pashallëkut dhe vet, Ali Pasha. Në këtë kohë, madje kemi të dhëna që pjesëtarë të elitës iluministe greke dinë të flasin shqip e madje bëjnë dhe përpjekje për të shkruar gramatikë të gjuhës shqipe si ishte rasti i Jani Vilaras, mjekut personal të Veli Pashës, djalit të Aliut, një figurë e shquar epirote e neoiluminizmit grek lindur me 1771 në Kithira në familjen e një mjeku dhe rritur në Janinë.

Vilara kreu studimet e veta në Padova dhe Venedik në Itali për Mjekësi, Botanikë dhe Shkenca të tjera Natyrore me përkushtim duke u bërë njëkohësisht njohës i thellë i shkencave matematikë-fizikë. Ai shkruante dhe fliste në frëngjisht, italisht dhe latinisht veç greqishtes. Jan Vilarai përmendet dhe për një fletore shënimesh gramatikore greqisht-shqip të vitit 1801 për t’u mësuar greqisht shqiptarëve, të cilët ishin të pranishëm në pashallëkun e Janinës me titull “Elemente të gramatikës greqisht-shqip” dhe dialogë (1801). Gjuhën shqipe ai e shkroi me një alfabet origjinal prej 30 germash në bazë të latinishtes dhe të greqishtes. Dorëshkrimi ruhet në Bibliotekën Kombëtare të Parisit (supplément grec 251, f. 138-187). Në fund të shënimeve gjendet edhe një letër në gjuhën shqipe e shkruar me këtë alfabet nga Villarai vetë në fshatin Vokopolë i Beratit, më 30 tetor 1801, siç datohet sipas disa burimeve. Ai mendohet se është edhe autori i vargjeve që gjendeshin në mbishkrimin e kështjellës së Porto-Palermos ose Vasiliqisë si quhet kushtuar Ali Pasha Tepelenës.

“Ktheni ploret o detarë, hyni në liman pa frikë

Këtu në Panormë zhurma e stuhive është fikë

Dhe mua që më shihni në qiell të çaj retë

Jam e fitores një trofe kështjelle që shkrep rrufetë

Nuset e himariotëve më ngritën me kujdes

Armike për armiqtë, për miqtë besnike për besë!

 zili ma pat Faethoni dhe Pirrua nakar

i Tepelenës më sundoi hero Aliu i parë

I plotfuqishëm është zot në të Epirit vende

 Dhe gjeneral Assirian

i pakrahasueshëm me shpatë dhe me mënde

Plot pesëdhjetë mijëra nën urdhra ka ushtarë

Pa frikë dhe me plot guxim armiqve ju bën ballë

Tash në Janinë prehet Luani i pa frikë

Prej Athinasë lindur dhe prej Marsit rritë”.

Si mund të shikohet dhe në këto vargje edhe Villarai bënte pjesë në elitën greke të Pashallëkut të Janinës që admironte personalitetin e Ali Pasha Tepelenës duke i veshur atij epitete dhe krahasime nga mitologjia, por edhe duke e krahasuar me Pirron e Epirit, krahasim që më vonë do të ndeshet vetëm në popullsinë shqiptare, por jo më në atë greke. Vargu: “zili ma pat Faethoni dhe Pirrua nakar” i japin Aliut përmasa mitike. Në pjesën e dytë të vargut të mësipërm e vazhdon himnizimin e Aliut ku Pirrua do ta kishte zili po ta shihte këtë kala madhështore. Dhe së fundi, karakterizimi i këtij heroi si bir i Athinasë dhe i ushqyer me instinktet luftarake të Arit (Marsit) shpreh faktin që Ali Pasha i takon jo vetëm historisë shqiptare, por edhe greke si është e dëshmuar dhe nga shumë historianë të kohës për admirimin që kishte popullsia greke ndaj Pashait tepelenas[1].

Kjo situatë kulturore sigurisht që do të sillte edhe ndikim gjuhësor shqiptar mbi atë grek nisur nga fakti se si e kemi shpjeguar dhe më lart në Pashallëkun e Janinës filloi të merrte jetë transformimi gjuhësor nga varianti katherusa në dhimotiki. Administrimi i Pashallëkut nga elita ushtarake shqiptare do të sillte pashmangshmërisht edhe ndikimin e gjuhës shqip, pavarësisht se në komunikimin administrativ sipas Arkivit të Ali Pashës përdorej turqishtja si gjuhë komunikimi me administratën e Portës së Lartë dhe që nga viti 1803 fillon dhe përdorimi gjuhës greke. Qyteti i Janinës qysh në mesjetën e vonë, përbënte një pikë të rëndësishme tregtare dhe vendkryqëzimesh rrugësh që të çonin në Venedik, Vjenë e Moskë, por ishte dhe pikëtakim i arealeve të greqishtes, shqipes dhe sllavishtes[2].

Gjithsesi, krahas turqishtes dhe greqishtes haset dhe gjuha shqipe e përfaqësuar nga një numër i kufizuar fjalësh. Por po të lexohen me vëmendje tekstet, sidomos ato që janë shkruar prej personash bilingë e monolingë që e njohin në një farë mase greqishten, vërehet se shqipja i ngjan një lumi të nëndheshëm, që rrjedh në një shtrat të çelur prej kohësh.[3] Interesant në dokumentin 235 është përdorimi i fjalës mëngore, një veshje tipike shqiptare me një përhapje të madhe jo vetëm në rrafshin ballkanik, por deri larg në Angli. Konica në veprën e vet Shqipëria një shkëmb i Europës Juglindore shkruan se në veshjen shqiptare ajo ka një të çarë të lirë të mëngët, për të lënë të kaloj krahu, ndërsa mëngët, të qepura vetëm në pjesën e sipërme të supeve, hidhen prapa. Ato edhe mund të përdoren, por përgjithësisht u futen krahët. Ndërsa grekët gjithmonë i fusin duart dhe nuk e kanë vënë re se nuk e kanë kuptuar këtë tipar që, nga koha e mbretërimit të mbretëreshës Elisabeta, ka tërhequr vëmendjen e një poeti të madh anglez. Në veprën e tij “Farfe Queene” (Mbretëresha e Vendit të Magjepsur”,III,kr.XV,10) Edmund Spenseri flet për mëngët që u vareshin si të shqiptarëve[4]. Konica me të drejtë e quan një pjesë organike të fustanellës dhe e vërën se ky tipar mungon në veshjen kombëtare greke të adoptuar nga shqiptarët.

Kontaktet  gjuhësore  për sa i përket ndikimit të gjuhës shqipe mbi gjuhën greke shtrihen në rrafshin fonetik dhe morfosintaksor. Aspekti i parë është rrafshi fonetik ku vërehet një prirje e desonarizimit të bashkëtingëlloreve të zëshme si influencë e gjuhës shqipe mbi dialektin greqisht që flitej në Epir. Kështu p.sh, emri i fshatit Dragot të Tepelenës, në këto dokumente del si Tragoti, begi për bej, Praçe për Braçe (emër njeriu, shkurtim i emrit Ibrahim). Sidoqoftë kjo është një dukuri që nuk haset shumë në trup të fjalës, kështu që kemi të bëjmë më shumë me një desonarizim grafematik[5]. Influenca e shqipes në të folurën greqisht të Epirit gjatë kësaj kohe e evidentuar kryesisht në tekstet e “helefonisë shqiptare”, tekstet e autorëve shqiptarë të shkruar në greqisht, bie në sy te shndërrimi u në o në trup të fjalëve të greqishtes[6]. Po kështu në rrafshin morfosintaksor vërehen një sërë dukurish që lidhen me bilingulalizmin shqiptaro-grek. Njëra prej tyre është përdorimi i gabuar i nyjës shquese në greqisht, pasojë e intereferencave të shqipes. Në dokumentin 218 gjejmë i psomi në vend të to psomi dhe këtu nyja e gjinisë femërore shpjegohet me faktin se emri bukë i shqipes i takon po kësaj gjinie.[7] Aspekti i dytë është në rrafshin leksikor. Në këtë rrafsh huazimet e greqishtes nga gjuha shqipe janë më të shpeshta sesa influenca në rrafshin fonetik.

Kështu në dokumentet e Arkivit të Ali Pashës hasim huazimet semantike na plino kai go to alaxhaqi mou ku folja pleno ka marrë kuptimin shlyej një detyrim. Po kështu ka shprehje të cilat janë fjalë për fjalë përkthime të shprehjeve së shqipes si për shembull: simera ja simera për sot për sot(dokumenti .705), as tou parun to kako për i marrshin të keqen(dok.437, botuesi shënon shprehje e vështirë për t’u kuptuar), na mu zisis e na su eko për më rrofsh e të paça(Dok.408), stekese me to miti për më rri me hundë(Dok.421, botuesi nuk e kupton shprehjen dhe vendos ?), na grafi apo rama ke os veloni për të shkruhet me hodhësi krahaso me shqipen pe e gjilpërë (Dok.389. Tepelenë)[8] Bashkëjetesa për një periudhë të gjatë në një formacion politik e ushtarak të përbashkët si ishte Pashallëku i Janinës i popullsive shqiptare dhe greke do të sillte pashmangshmërisht edhe influencat e ndërsjella mbi njëra-tjetrën. Në rastin e popullsisë shqiptare, kjo influencë u shfaq në aspektin ushtarak e të artit të luftës ku shqiptarët prej kohësh ishin trupa elite në rajon, mjafton të sjellim ndërmend formacionet e suksesshme të stratiotëve në Mesjetë kaq të famshme në Itali, Spanjë, Flandër, France e Angli, por edhe në trupat jeniçere të Perandorisë Otomane ku ata sërish përbënin elitën.

E lidhur ngushtë me këtë faktor ishte dhe veshja shqiptare e fustanellës dhe e mëngëve të varura që ndoshta përbëjnë influencën më të dukshme dhe akoma të pranishme të shqiptarëve në rajon. Qeverisja për një kohë të gjatë e Pashallëkut të Janinës nga elita ushtarake dhe politike shqiptare influencoi dhe në aspektin gjuhësor e kulturor duke shërbyer edhe në promovimin e dhimotikis si ishte rasti i “Ali Pashaidës”, por edhe në influenca të drejtpërdrejta në rrafshet fonetike dhe morfosintaksore. Pashallëku i Janinës si një formacion i suksesshëm politik e administrativ la një gjurmë të pashlyeshme në memorien e popullsive që banonin në territoret e tij. Hapësira që zinte dikur ky pashallëk ka qenë dhe vazhdon të jetë një kryqëzim gjuhësh e kulturash, që marrin e japin, që pasurojnë e pasurohen në rrjedhë të kohës, ndaj vlerësimi dhe studimi i kësaj kohe[9] dhe epoke mund të hedhë dritë më tepër në aspekte identitare në rajon.

[1]M.Gjoka. EPIGRAFI I NJË POETI-Vilara apo Psalidha ?  Tribuna, Athinë. – 26 nëntor, 2004, f. 17

[2]Kyriazis.S.D. Kontakte gjuhësore në Pashallëkun e Janinës, përmes dokumenteve të Arkivit të Ali Pashë Tepelenës, faqe23

[3]Kyriazis.S.D. Kontakte gjuhësore në Pashallëkun e Janinës, përmes dokumenteve të Arkivit të Ali Pashë Tepelenës, faqe 25

[4]Faik Konica. Vepra 2. Shqipëria një shkëmb i Evropës Juglindore, Tiranë:Dudaj, faqe 261-262

[5]Shih për më tepër Kyriazis.S.D. Kontakte gjuhësore në Pashallëkun e Janinës, përmes dokumenteve të Arkivit të Ali Pashë Tepelenës, faqe 27

[6]Po aty, faqe 27

[7]Po aty, faqe 28

[8]Kyriazis.S.D. Kontakte gjuhësore në Pashallëkun e Janinës, përmes dokumenteve të Arkivit të Ali Pashë Tepelenës,faqe 28

[9]Kyriazis.S.D. Kontakte gjuhësore në Pashallëkun e Janinës, përmes dokumenteve të Arkivit të Ali Pashë Tepelenës,faqe 35

Gazeta Shqip, 25.10.2015, fq 19

Tregimi “Kërxhaliu” i Pushkinit dhe kontaktet ruso-shqiptare në Besarabi. Tregimi "Kërxhaliu" në shqip

Njohja  dhe  rizbulimi i shqiptarëve dhe kulturës së tyre në fillim të shekullit të XIX, është një proces që erdhi gradualisht duke ndërthurrur në vetvete shumë faktorë. Së pari, territoret shqiptare në luftërat Napoloniane u gjendën në mes të interesave të Fuqive të Mëdha të kohës, të cilat interesin e tyre politiko-ushtarak e përkthyen shumë shpejt dhe në interes kulturor.

Sfidat e kronologjisë së fillesave të nacionalizmit në Shqipëri

Studimi i nacionalizmit ndër shqiptarët paraqet vazhdimisht sfida. Pikëpyetje të mëdha ngrihen përsa i përket përqafimit të tij nga popullata shqiptare pasi asnjë nga skemat e njohura të studiuesve nuk u përshtatet zhvillimeve kulturore dhe politike të zgjimit kombëtar të shqiptarëve. Pothuajse në të gjithë literaturën ekzistuese rreth lindjes dhe shfaqjes të nacionalizmit mes shqiptarëve nënvizohet fakti se kjo rrymë pati vështirësi për tu përqafuar nga ta dhe se u zhvillua më vonë se në etnitë dhe popullsitë e tjera të Ballkanit. Në këtë përcaktim dhe konkluzion arrihet duke pasur parasysh faktin se shqiptarët formuan të fundit shtetin e tyre kombëtar në Ballkan dhe se procesi i formimit të kombit shqiptar rrjedhimisht ishte më i ngadalshëm.

Moral i ri politik dhe jo mballoma politikash të vjetra

“Politika nuk ka moral, çdo gjë në të është e lejueshme”. Kjo është shprehja lapidare që dëgjon lart e poshtë, sa herë ndihet në ajër që prishen aleanca të vjetra dhe krijohen të reja, tradhtohen ideale dhe përqafohen kauza të dyshimta. Përforcimi i kësaj bindjeje të vjen ndërmend sidomos në kohëra të ngarkuara me ngjarje dhe rrjedhimisht me tension politik. Në kohë të tilla, ashtu si jemi mësuar rëndom deri tani, fillojnë dhe pazarllëqet e mëdha që shiten si konsensuse të mëdha apo fillojnë braktisjet e mëdha dhe përzgjedhja e ofertës politike më të mirë për ata që janë në politikë, por që për qytetarët e thjeshtë përkthehet si tradhti e idealeve të tyre.

Strehimi i grave te bukuria-Art dhe Trashëgimi Kulturore

Sikur t’u thuhej grave shqiptare të mesit të shekullit të XIX se vlerat dhe normat shoqërore mbi të cilat do të gjykoheshin do të ishin sesa të shkolluara, të kulturuara dhe ç’mendim do të jepnin për jetën shoqërore në vend, do të mbeteshin të habitura dhe do ta quanin një lajthitje “alla frënga” të ardhur nga matanë detit.

Realiteti në të cilën ndodhej shoqëria shqiptare nuk linte shumë për të shpresuar për një zhvillim të tillë në këtë drejtim.

Kohë tryezash të rrumbullakëta...

Tryeza e rrumbullakët është ndoshta një nga objektet më të mira që ka zbuluar njerëzimi për të treguar barazinë midis njerëzve që marrin pjesë në një institucion apo organizim shoqëror. Të ulur të gjithë rreth saj, asnjëri nuk mund të pretendojë se është udhëheqësi apo se ka përparësi mbi të tjerët, pasi vetë objekti ku ulen e përjashton një gjë e tillë. Kjo ndoshta ka qenë dhe arsyeja që ky objekt ka kohë që ka hyrë në fjalorin politik si ekuivalent i bashkëpunimeve frutdhënëse midis njerëzve. Në Shqipëri, ky koncept, për shkak dhe të së kaluarës diktatoriale, ka hyrë vonë, së bashku me triumfin e demokracisë liberale dhe shpeshherë është bërë dhe sinonim i zgjidhjes së dëshiruar të krizave politike, pasi ka ulur në një tryezë të gjitha palët. Nisur nga kjo eksperiencë, nuk mund të fshihet kontributi që këto tryeza kanë dhënë për zgjidhjen e problemeve të ndryshme gjatë periudhës së vështirë të tranzicionit shqiptar, por parë në një sens më të përgjithshëm, sidomos në shfrytëzimin që u bëhet për imazh nga partitë politike në situatat parazgjedhore, por edhe nga shoqëria civile për të përfituar imazh politik, rezultojnë se shpeshherë janë një shfaqje butaforie propagande sesa kërkojnë të zgjidhin probleme të vërteta mbi bazën e të cilave organizohen. Përveç këtij aspekti butaforie që përshkruan pothuajse të gjitha punët pompoze që bëhen në Shqipëri, organizimi selektiv dhe jo transparent i tyre krijon dy probleme themelore për mbarëvajtjen dhe gjithëpërfshirjen në jetën publike në Shqipëri.

Kur Lin Delija pikturonte Baba Rexhepin...

Një nga veçoritë e Shqipërisë dhe kombit shqiptar është se gjithmonë ka pasur dy Shqipëri,sigurisht jo në kuptimin territorial dhe fizik, por më tepër në atë shpirtëror. Duke qenë se herë pas here në brigjet e malet tona janë përplasur valë dyndje e pushtimi në forma të drejtë për së drejta ose dhe në forma ideologjish si ishin pushtimet bizantine e otomane apo murtajat e fundit të shekullit, fashizmi dhe komunizmi, shpesh herë shqiptarët kanë marrë udhën e  mërgimit politik dhe ndërtimin e një jete të lirë për të projektuar një Shqipëri tjetër. Në këtë mënyrë ka pasur gjithmonë projektimin e dy Shqipërive, të një Shqipërie eternale e të përjetshme në territoret e Ballkanit Perëndimor dhe të një tjetre virtuale por në të njëjtën kohë dhe të përjetshme në emigracion.

Frika e kotë nga Perëndimi...

Idetë linden në Lindje dhe u maturuan në Perëndim. Shqipëria dhe territori i saj si një vend ku janë ndeshur idetë, dogmat por dhe ushtritë e të dyja palëve, ka sendërtuar prej shekujsh një identitet te veçantë që në momentet e zgjimit nacionalist tingëlloi fatlume per të. Shqiptarët, pa e njohur në detaje Iluminizmin dhe frymën e tij, kishin bërë për vete një nga parimet bazë të tij, vendosjen në qendër të gjithësisë të njeriut dhe moslejimin e asnjë dogme fetare për të ndërhyrë në qelizat e funksionimit të tyre si etni e shoqëri.

Jug

Një pemë,

një fik i mbirë në mur,

mbulon lakuriqësinë

 e pejsazhit

pa frikën e ankthshme të mëkatit.

Aromë jete, aromë deti

Ku ti gjejmë bankierë të tillë?

Dhimitër Paskon alias Mitrush Kuteli e njohim  të gjithë si shkrimtar dhe përkthyes. Në letërsinë shqipe ai ka lënë gjurmë të pashlyeshme në prozën e shkurtër, aq sa më të drejtë mund të quhet themelues i shkollës së kësaj gjinie në letërsinë tonë. Por ai ka një kontribut shumë të madh dhe në studimet ekonomike. Për më tepër një akt i tij kurajoz që kërkonte guxim intelektual dhe forcë morale në fushën e financave bëri të mundur shpëtimin e arit shqiptar në periudhën kur Shqipëria ishte e okupuar nga nazistët.

Rënia e Durrësit në duart e osmanëve...

Çdo qytet ka historinë e vet. Në të , si një mozaik të çmuar pasqyrohen të gjitha ngjarjet e rëndësishme që shënojnë jo vetëm të shkuarën dhe të ardhmen të qytetit por në disa raste dhe të vetë vendit.

Udhëtimi i Orfeut

Orfeu ndihej i mërzitur. Kënga dhe lira e tij nuk ndillte më askënd. E kish pikur një mall i zjarrtë për Euridiken ,ndaj vendosi të braktiste botën e sipërme dhe të zbriste në Ferr. E dinte që nuk do ta shpëtonte dot Euridiken por ideja se do të rrinte pranë saj e ngushullonte. Gjeti guvën dhe zgavrën ku priftereshat i këndonin himnet e tij dhe u rrokullis tatëposhtë pafundësisht.

Regjimenti shqiptar “Gjuetarët e Orientit” në Ishujt Jonianë

Kjo është një gravurë e ushtarëve shqiptarë qe sherbenin ne trupat e Napoelonit ne Ishujt Joniane. Ata kishin krijuar nje regjiment qe pervecse pervojes shume te cmuar ushtarake qe afronte, mori nga administrata franceze dhe principet e Revolucionit.

Vallja Suliote

Në këtë tërësinë territoriale të Çamërisë, përfshihej dhe krahina e Sulit, në të cilën banonin  shqiptarë të krishterë, që flisnin dialektin çam , të cilët kishin krijuar një bashkësi të pavarur fillimisht midis katër fshatrave Suli, Qafa, Avariku dhe Samoniva dhe që qeveriseshin në bazë të venomeve. Banorët e Sulit në fillim ishin vendosur në këto katër fshatra shkëmborë afër njëri-tjetrit. Në fshatin Suli banonin nëntëmbëdhjetë fise ose fara të përbëra nga 450 familje me rreth 2000 anëtarë nga i njëjti gjak. Fist më të rëndësishme ishin ata të Xhavellajve, Boçarëve, Drakove, Dangëllive, Kuconikëve, Karabinëve, Malemejve, Buzëve, Kallogjerëve, Zarbenjëve, Papajanëve, Shahinëve. Në Qafa ishin katër fise që kishin 90 familje me afro 360-400 anëtarë. Këta ishin: Zervat, Pantazenjtë , Nikajt, Fotenjtë; në Smonivë ishin tre fise: Bejkot, Dangëllenjtë dhe Irajt me 50 familje dhe rreth 200-250 anëtarë; në Avarik ishin tre fise: Salarenjtë, Bufajt dhe Xhorazët. Në kohë të katër fshatrat morën emrin e përgjithshëm Suli. (Koli Xoxi. Marko Boçari: fq,6).  Më vonë në beteja me osmanët për të ruajtur vetqeverisjen e tyre, këtyre fshatrave iu bashkangjitën edhe 60 të tjerë të krishterë dhe myslimanë, të cilët u paguanin suliotëve detyrimet. Më kryesorët ishin: Zavruho, Gliqi, Potamia, Nemica, Kocanohori, Januzi, Zavarina, Gorica, Koritiani, Koroni, Koronopuli, Qeli, Turkopulako, Spathari, Skandali, Shalësi, Kulluri, Cangari, Stanovo, Mukovina, Dragoveci, Ardoshi, Sistruni, Romano, Alpohori, Vila, Sericani, Dervizani, Golemi, Lipa, Toskësi, Çifliku, Zhermi etj të cilët gjendeshin 7 km larg Sulit. (Koli Xoxi. Marko Boçari: fq 6 )
Suliotët, si popullsi rebele e luftarake kanë frymëzuar shumë autorë europianë, piktorë e shkrimtarë. Lord Byron, i përmend i pari në shënime e poemës së mirënjohur të tij, "Shtegtimet e  Childe Harold". Ai përshkruan një vendqendrim në Lutraki në Greqi, ku Bajroni i shoqëruar nga 50 trupa shqiptarësh dhe arvanitësh po udhëtonte drejt Tripolicës për të takuar Veli Pashën, djalin e Ali Pashë Tepelenës. Aty rreth zjarrit dhe natën pasi hëngrën dhe pinë verë, shoqëruesit shqiptarë u ngritën dhe ia morrën valles. Bajroni në shënime shkruan : "Nata ishte e errët, por në flakëritjen e zjarrit të kapte syri një korije, ca shkëmbinj dhe një liqen, të cilët tok me pamjen e egër të valltarëve të ngjante me një tablo që mund të kishte qenë piktura më e bukur e ndonjë piktori të tipit të autorit të Misterit të Udalfit". ...Dhe ndërsa e mërmërisnin këtë këngë, vinin rrotull zjarrit, uleshin në gjunjë, hidheshin lart dhe vini rrotull, kurse kori përsëriste fjalët.Fëshfërima monotone e valëve mbi guralecë në buzë të detit, ku ishim ndarë në grupe, mbushte menjëherë intervalet e heshtjes së këngëve me butësi dhe thyente monotoninë e tingujve.

Më vonë, piktorët H.Waren dhe W.Finden që realizuan ilustrimet e  poemës "Shtegtimet e  Childe Harold" në 1830, realizuan këtë gravurë të luftërarëve shqiptarë duke vallëzuar. Ata e quajtën "Vallja Suliote" duke dëshmuar se edhe pas kaq vitesh imazhi romantik i suliotëve ende gjallonte në artin europian. 

Shënime kulturore 14.08.2015

Opinioni publik dhe pritshmëritë nga bashkia

Në këto ditë të nxehta vere, teksa dëgjoj për opinionet rreth nismave më të fundit të Bashkisë së Tiranës më vjen ndër mend fabula e njohur e vezës së Kolombit. Sipas anekdotës historike, kur Kolombi po tregonte sesi kishte zbuluar Amerikën, gjatë një darke me disa fisnikë spanjollë, një nga të pranishmit i tha: “Çfarë mund të jetë më thjesht sesa zbulimi i një vendi të ri?” Si përgjigje, Kolombi i propozoi të zgjidhte një detyrë të thjeshtë: si të vinte një vezë që të qëndronte vertikalisht mbi tavolinë? Kur asnjeri nga të pranishmit nuk arriti ta bënte këtë gjë, Kolombi, mori vezën, e krisi nga njëra anë dhe e vuri mbi tavolinë, duke iu treguar të gjithëve që kjo me të vërtetë ishte një gjë e thjeshtë. Atëherë, duke parë këtë veprim, të gjithë protestuan duke pohuar se edhe ata mund ta kishin vendosur vezën vertikalisht. Kolombi iu përgjigj: “Dallimi midis nesh, të dashur zotërinj, është, që ju mund ta kishit bërë, kurse unë e kam realizuar me të vërtetë”. Të gjithë ata që ishin aty të pranishëm heshtën dhe e kuptuan se çfarë donte të thoshte Kolombi. Nëse një veprim bëhet njëherë, pastaj çdonjëri di sesi ta bëjë.

Aleksandri i Madh

Buqefali u ngrit hov përpjetas me të dy këmbët. Turfulloi, hingëlliu ethshëm, ra poshtë dhe u kthye mbrapsht. Aleksandri e cyti lehtas që të kthehej drejt brigjeve të lumit, por Buqefali vazhdoi në të tijën. Matanë nëpër kodrat e buta të luginës së gjerë, nxinin kokat e zeshkëta e njerëzve që e kundërshtonin. Kishte kohë që e vriste mendjen sesi t’i quante ata njerëz. E dinte fort mirë që ata e quanin pushtues, por ai s’kish dashur asnjëherë t’i trajtonte si të mundur. Shumë bashkëkohës, përfshirë dhe filozofë të mëdhenj i kishin shprehur njëlloj si njerëzit matanë lumit, synimet dhe motivet e ngarendjes së tij drejt Hindit, madje duke përmendur të gjitha tundimet e kësaj bote: pushtet, femra dhe para.

Shënimet e sprapme të një murgu Arbër në 1492

O udhëtar mos harro

Kur strehohesh ne gji te Gramës

Se trualli ku shkel
eshte toka e Olimpise qe zbuste gjarperinjte
e lindte Leken e Madh,
Toka e Pirro Burrit qe me elefante e guxim
mundi roman e latinë
i Gjergjit, Princit te Epirit
qe kuçedren e mundi per 22 herë
ndaj para se te gdhëndësh emrin e dëshirën
mendo per vete se a ke vlerë …

Tiranë 07.08.2015

Misionari i paqëtimit ndër shqiptarë...

Në historinë sociale e politike të kombit shqiptar janë shumë të rallë figurat dhe personalitetet që gëzojnë një reputacion dhe respekt të veçantë këndej e andej kufirit. Kjo dukuri ndodh , jo sepse kemi një zbrazëtirë me figura të tilla historike dhe sociale apo niveli i tyre kulturor e social nuk është në gjendje që t’i apelojë nevojave dhe dëshirave të kombit shqiptar sot, por sepse ndër shqiptarë është shumë vështirë të zërë rrënjë mendimi pozitiv kur vjen puna për hierarkitë letrare, shoqërore të figurave të veta. Raste tipike të një mendësie të tillë janë debatet mbi figurën e Gjergj Kastriotit, Nënë Terezës, Ismail Kadaresë, debate të cilat përpara se të shtojnë ndonjë vlerë në panteonin e vlerave shqiptare më tepër tregojnë katandinë se në cilën gjendet mendimi kritik shqiptar.

KOALICIONI QEVERISËS DHE RIORGANIZIMI I PARTISË SOCIALISTE

Debati më i fundit në gjirin e Partisë Socialiste për riorganizimin e saj është një debat i shëndoshë që i shkon për shtat së majtës shqiptare, e cila në dallim nga e djathta, gjithmonë ka lejuar rryma mendimi dhe korrente të ndryshme nga ato që konsiderohen si linja zyrtare. Në këtë kontekst, cilido mendim për të përmirësuar më tepër jetën e brendshme të partisë besoj se është i mirëpritur derisa në fakt t’i shërbejë dhe të jetë koherent me zhvillimet më të fundit të organizmit të partive simotra në Europë.

Kur shuheshin pena dhe pushka e shqiptarisë...

100 vjetori i vrasjes tragjike të Çerçiz Topullit dhe Mustafa Qullit.

 Kujtesa historike është një proces që mund të punojë në dy drejtime. Drejtimi i parë është ai përkujtimor që është dhe varianti më i përhapur dhe që nënkupton se vlera, ide dhe personazhe i shërbejnë kombit vazhdimisht për të mbajtur gjallë ndërgjegjen kombëtare dhe i dyti është drejtimi mohues që është variant më pak i përhapur dhe që nënkupton që ngjarje, personazhe apo dhe vlera “harrohen”  sërish për ti shërbyer interesave kombëtare.  Një rast i tillë është p.sh ai i Zvicrës, ku lufta e konfederatave në 1846 harrohet dhe nuk përmendet për ti mëshuar më fort identitetit zviceran të të tre kantoneve. Në Shqipëri për shumë arsye që kanë të bëjnë me rastin specifik të saj në historinë e Ballkanit por edhe pse zakonisht modelet janë marrë të gatshme nga jashtë, është përqafuar drejtimi i parë , ndaj dhe njerëzit dhe shoqëria janë shumë të ndjeshëm ndaj çdo përkujtimi ndaj atyre që janë pranuar prej kohësh si vlera të mirëfillta kombëtare dhe personazhe të rëndësishëm që kanë mbizotëruar historinë e vendit.

Në mes të verës, në datën 15 korrik , shqiptarët përkujtojnë ditën e vrasjes të heroit kombëtar Çerciz Topulli dhe aktivistit kulturor dhe gazetarit Muço Qulli në Shkodër nga forcat malazeze të pushtimit, të denoncuar si patriotë shqiptarë nga konsulli grek që ua njihte shumë mirë aktivitetin patriotik në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare.

---

Eshtrat e Çerciz Topullit u morën në vitin 1936 dhe u rivarrosën në Gjirokastër sëbashku me vëllain e tij Bajo Topullin në një kodër paksa jashtë qytetit, vend i cili u kthye në një vend peligranazhi për çdo shqiptar që vizitonte Gjirokastrën dhe e ndjente veten të lidhur me idenë kombëtare. Ja se c'shkruante e lexonte ne mes te Sheshit qendror te Shkodres ne 1936 Pater Anton Harapi me rastin e percjelljes se eshtrave te Cerciz Topullit dhe te Muco Qullit: “Ndaluni! Ku veni burra?! Çerçiz e Muço, dy fjalë ka me ju Shkodra Kreshnike, ktu në log të kuvendit para se të daheni. Do ta leni Shkodrën, të shkoni e të pushoni atje, ku së parit pat t’amblat rreze të diellit, ku, si filiza të shndoshtë, gëzueshëm e rritët shtatin, atje prej kah Shqypnija u qiti dhe u ndriti!

…Veç, o burra, qi, dekun, flitni, të metun, njalleni, të hupun, sod ndritni, kah rreth e rrokull t’i bini Shqypnis, deh, lshonie nji za, at zanin t’uej kumbues si të luajve, diftoni djelmnis shqiptare shka u ushqeu idealin, shka u mbajti karakterin, shka u bani të pavdekshëm.

….T’i diftojm, po, botës, se shqyptarët janë njimend burra; se mund të jemi Toskë e Gegë, muhamedan e kristjan, e njiherit shqyptarë të njimendtë.

Zoti i vërtetë e atdheu le të na bashkojn, Zoti e atdheu të na mbajn, me Zot e me Atdhe të lumnojm!”

Një komb që në përpëlitjet e tij identitare fillon dhe shuan kujtesën historike të vlerave dhe idealeve që e kanë krijuar është i destinuar për tu kthyer në një masë amorfe popullate mbi të cilën mund të kryen gjithfarë eksperimentesh mbi shumëkombësinë, një modeli që Evropa po e braktis për veten e saj, ndaj për këtë arsye dhe për qindra arsye të tjera të ekzistencës së idesë kombëtare të shqiptarëve vlerat dhe idealet e Çerçiz Topullit dhe Mustafa Qullit duhen përjetësuar në djalërinë shqiptare.

Gazeta Java News 

Srebrenica-ndërgjegjia e martirizuar e Europës.

Bllokimi nga ana e Rusisë në Këshillin e Sigurimit në OKB të një rezolute që do të dënonte Serbinë dhe serbët e Bosnjës për gjenocid të ushtruar ndaj boshnjakëve myslimanë më 11 korrik 1995, në masakrën më të madhe njerëzore të Pasluftës së Dytë Botërore mund të jetë shembulli më i mirë për të kuptuar se gjeopolitika në rajon nuk ka ndryshuar shumë që prej një shekulli. Ballkanit perëndimor i është kërkuar për më se 20 vjet të vazhdojë të demokratizohet, të mos shikojë pas nga e kaluara por në fakt kjo gjë ka tingëlluar si paradoks, për të vetmen arsye se njerëzit që organizuan Srebrenicën vazhduan të mbijetojnë në kulturën politike të rajonit.

Diplomati i harruar Rauf Fico...

Rauf  Fico lindi në Sana të Jemenit, më 13 mars të vitit 1881, në një familje me origjinë nga Gjirokastra. Ai kreu arsimin fillor në mejtepin e Shkodrës dhe më pas vazhdoi shkollën Volksschule të Vjenës, ndërsa shkollën e mesme e kreu në Stamboll. Në kryeqytetin osman, Rauf Fico kreu studimet e larta për shkenca politike e administrim në Shkollën Civile të Administratës Mbretërore në Stamboll, që në atë kohë njihej me emrin “Mülkiye-i-Sehahané”. Ai përfundoi studimet e larta me rezultate të shkëlqyera dhe hyri në librin e artë të asaj shkolle.  

Nevoja për një kod të ri moral dhe etik

Emri i një vendthi apo toponimi nuk mund të mbetet përjetësisht në memorie përmes ngjarjeve më të bukura që ndodhin aty, por edhe me ngjarje që godasin fort e të bëhen të shënuara në rrjedhën e kohës për ndërgjegjen e qytetarëve të të gjithë vendit. E tillë ishte ngjarja e vrasjes në pritë të dy turistëve çekë në fshatin Prekal në Dukagjin. Ka rreth pesëmbëdhjetë vjet që emri i krahinës së Dukagjinit është kthyer në një makth për turistët çekë, pasi aty ka gjasa që u përsërit sërish një histori ende e pazbuluar e tre turistëve çekë që u deklaruan të humbur në vitin 2001.

Miti Bajronian shqiptar.

Filozofi dhe esseisti i njohur anglez Francis Bacon  (1561-1626) në esenë e tij mbi “Udhëtimet” shkruan se udhëtimi , për moshat e reja është pjesë e edukimit, në moshat e vjetra është pjesë e eksperiencës.[1] Që prej asaj kohe udhëtimi i njohur ndryshe dhe me emrin Grand Tour ishte kthyer në një mjet e përvojë edukuese për të rinjtë e aristorkracisë angleze. Mirëpo në fillim të shekullit të XIX udhëtimi tradicional i “Grand Tour-it pësoi një ndryshim themelor. Turi i Francës dhe i Italisë u braktis dhe udhëtimet në Greqi, Shqipëri dhe Turqi, të cilat ishin pjesë të Perandorisë Otomane u bënë të modës.

Politikë bajate përgojimesh

Zgjedhjet lokale kanë shkaktuar një debat dhe reaksion të natyrshëm në jetën politike të vendit. Akoma pa u zgjedhur kandidatët  janë vënë në qendër të vëmendjes për të analizuar çfarëdolloj veprimi apo aksioni politik të pritshëm. Sigurisht që në këto debate nuk ka asnjë gjë të keqe pasi ato janë një pasqyrë e mirë për të mësuar se ç’pret opinioni publik nga kandidatët e përzgjedhur apo se cila do të jetë sjellja e tyre politike në përputhje me projektet dhe premtimet elektorale.

Fushatë për qytetarët dhe jo zgjedhje të përgjithshme

Fushata elektorale për zgjedhjet lokale e mbylli javën e saj të dytë. Kjo gjë mund të kuptohet lehtë jo vetëm nëpërmjet datës së kalendarit zyrtar të fillimit të saj por dhe nga intensiteti i aktivitetit politik të dy koalicioneve pjesëmarrëse në zgjedhje. Qytetet dhe sheshet e Shqipërisë po bëhen dëshmitarë të mitingjeve dhe emocioneve politike që po e jonizojnë së tepërmi politikisht jetën e përditshme. Për më tepër, një teknologji e përsosur informacioni po e shoqëron veprimtarinë e të dyja grupimeve të mëdha politike, duke e sjellë drejtpërsëdrejti atmosferën politike në tryezat dhe sallonet e qytetarëve.

Rusia dhe Ballkani imagjinar

Shkrimtari i madh rus, Nikollai Gogol, e përfundon romanin e vet të famshëm Frymë të vdekura me një përshkrim poetik për fatin e Rusisë së madhe që sipas tij ishte “një trojkë që rendte pafundësisht përpara” ne stepat e pafundme të botës dhe kësaj trojke që “derdhte zilka përreth e fluturonte mbi gjithçka që ndodhej mbi tokë” tek e “shikojnë vëngër, popuj dhe shtete tërhiqen mënjanë dhe i hapin udhë”. Në fakt, më tepër se një përshkrim poetik, faqet e fundit të romanit, duket se janë një panegjirik politik për të ardhmen e Rusisë dhe vendin e saj në botë.

Hygo: Ali Pashë Tepelena si Bonaparti

«Ali Tepelena, dritë nga drita dalë / Që në divan më mban vend të parë / Emri yt i madh, shkoftë deri te retë! / Po mbamë një çikë vesh, vezir, dhe këta trima kokëshkretë: / Ti, hije e Padishahut, dhe ai vetë hije e Allahut / Një qen je, mor i flamosur, asgjë më shumë!…” Viktor Hygo, shpirti i romantizmit francez, ishte vetëm 27 vjeç kur shkroi poemën “Pashai dhe Dervishi”. Pashai me jetën e tij plot bëma, tashmë ishte një personazh i njohur në sallonet franceze.

Opinioni në Dojce Welle rreth Samitit për sigurinë: Dialog gjithëpërfshirës kundër ekstremizmit të dhunshëm

Në samitin e parë ministerial kundër ekstremizimit të dhunshëm që përfundoi (20.05) në Tiranë u shtrua si domosdoshmëri konsolidimi i një strategjie gjithëpërfshirëse, ku të përfshihen të gjitha strukturat relevante.

Lamtumirë Profesor…

Në foto: profesor Afrim Karagjozi në Muzeun e Arteve në Bath të Anglisë, duke pozuar me kostumin origjinal shqiptar të Lord Byron.

Jeta  është   si një   stacion ku njeh shumë   njerëz, por jo të   gjithë   mbeten përherë   në   kujtesë  . Kjo gjë   ndodh jo vetë m sepse ata shfaqen, duken , ikin ose veniten si cdo gjë   rreth e përqark nesh, por sepse jo të   gjithë   arrijnë   të   përfaqësojnë   atë   që   quhet frymë   dhe  që   për shumë   kohë   jeton në   kujtesën njerzore dhe në   kujtesën e ajrit. Sepse ashtu si është   e njohur për të   gjithë  , në   të   vërtetë   pak njerëz arrijnë   të   ndriçojnë   përtej kohës se tyre dhe në   të   njëtën kohë   të   jetojnë   në   bashkohësi në   kufijtë   midis dy epokave.

Identiteti fetar dhe kombëtar i shqiptarëve ortodoksë së Rekës së Epërme

Vilajeti i Manastirit, një nga katër vilajetet që përfshinte popullsi shqiptare në provincën osmane të Rumelisë, është parë gjithnjë si një territor ku identetitet nacionale kanë qenë më të zbehta, krahasuar me vetpërcaktimin dhe identitetet fetare të popullsive që banonin në të. Si një nga krahinat më të hershme të pushtuara nga osmanët dhe ku në fakt ka pasur një proces kolonizimi me popullsi turke më të lartë se në territoret e tjera[1], sistemi osman i mileteve duket se kishte zënë mirë rrënjë dhe në fund të shekullit të XIX  dhe fillimet e shekullit të XX, popullsia e këtyre anëve e kishte më të vështirë përqafimin e nacionalizmit që synonte formimin e identiteteve kombëtare përkundrejt një identiteti osman që imponohej nga lart.

Luani i Epirit

Historiografia botërore ende nuk e ka thënë plotësisht fjalën e vet mbi origjinën etnike, familiare të  Ali Pashë Tepelenës si dhe në aksionet e tij politike për të realizuar pavarësinë e shtetit të vet. Ajo luhatet në shtretërit e egzotizmit, orientalizmit dhe paragjykimeve kulturore. Ali Pasha Tepelena është figura më interesante dhe më karizmatike e kapërcyellit të shekullit  XVIII dhe fillimit të shekullit të XIX në historinë e Shqipërisë.  Koha në të cilën u brumos dhe ushtroi aktivitetin e tij Pashai Tepelenas ishte koha kur Ballkani dhe territoret e perëndimore të tij nën kontaktin e drejtpërdrejt me ushtrinë franceze që pushtuan Ishujt Jonianë dhe zhvillimit të një rrjeti tregtar të admirueshëm me Europën kaluan nga procesi i Mesjetës së vonë në iluminizëm ballkanik dhe nacionalizëm.

Urbanistika dhe tregtia në Çamëri gjatë sundimit të Ali Pashë Tepelenës

Vapori i firmes austriake "Lloid" qe lidhte Triesten me bregdetin shqiptar. Kartpostal i vitit 1900, në Prevezë

Prej vitit 1788, krahina e Çamërisë u vu nën presionin Ali Pashë Tepelenës, zot i Janinës, i cili synonte krijimin e një shteti të centralizuar, të pavarur nga Porta. Çamëria zinte një vend qëndror në këto synime të Ali Pashë Tepelenës, i cili e njihte shumë mirë rëndësinë ekonomike e strategjike të asaj krahine. Gjatë viteve 1759-1762, një kushëri i Aliut, Islam Beu, dhe babai i tij, Veli Beu, kishin qenë pashallarë me dy tuje të Pashallëkut të Delvinës, ku përfshiheshin edhe disa territore çame. Vetë Aliu kishte patur lidhje me Çamërinë gjatë ushtrimit të detyrës së tij si Kryeruajtës i rrugëve të Rumelisë. Në fakt, një pjesë e madhe e rrugëve tregtare që lidhnin kontinentin me Korfuzin dhe Ishujt Jonianë kalonin mes për mes territoreve të Çamërisë.