Dorian Koçi
Historian
Proklamohet se Shqipëria ka pasur
diktaturën më të ashpër në të gjithë Bllokun Lindor. Mbi çfarë kriteresh është
dalë në këtë konkluzion?
Përsa
i përket diktaturës në Shqipëri, ky është një përcaktim që është ndier që herët
si perceptim, fillimisht nga përshtypjet dhe mbresat e atyre që mundeshin të
arratiseshin gjatë sistemit monist dhe pastaj menjëherë pas ndryshimeve
demokratike kur filluan të zbulohen një nga një shkallët e arkitekturës të së
keqes.
Disa nga faktorët që kanë ndikuar në këtë perceptim është lufta shumë e
ashpër e klasave e zhvilluar si në asnjë vend tjetër të ish Lindjes Komuniste,
luftë që shkonte në mohimin e disa të drejtave elementare të njeriut si e
drejta për të votuar, arsimuar, liria fetare etj. Mbi të gjitha rasti shqiptar
në këtë drejtim është i veçantë pasi përgjegjësia kërkohej kolektive, pra në të
gjithë rrethin shoqëror të atij që dënohej si kundërshtar i regjimit dhe jo mbi
baza personale. Ndalimi dhe nxjerrja jashtë ligjit e fesë është një faktor
tjetër që ndikon në këtë drejtim pasi Shqipëria përherë të parë në botë e
shkruar në kushtetutë u bë vendi i parë ateist në botë. Së fundi, shkalla e
izolimit të Shqipërisë ishte nga më të lartat në botë, ku Shqipëria u bë më pak
e njohur për të huajt në botë pasi kish shumë vështirësi për ta vizituar por
dhe liria e lëvizjes për shqiptarët ishte minimalisht zero, çka çoi në
perceptime dhe vështirësi të mëdha të qytetarëve shqiptarë kur u ballafaquan
për herë të parë me Perëndimin.
Çfarë do të veçonit si veprimin me
pozitiv dhe më absurd të diktaturës?
Një
nga veprimet më pozitive të regjimit të kaluar ishte nxitja për t’u arsimuar
dhe shtrirja e një rrjeti arsimor të konsiderueshëm në të gjithë Shqipërinë.
Sigurisht që arsimimi ofrohej brenda të ashtuquajturit trekëndësh revolucionar
“Mësim-Punë-Kalitje” por kur mendon se në vitin 1945 Shqipëria ishte në masën
90% analfabet dhe brenda një 20-vjeçari kjo shkallë analfabetizmi u ul shumë
ndjeshëm, mund ta klasifikosh si një veprim pozitiv. Arsimimi i popullsisë dhe
nxitja për të pasur një jetë sa më sociale krijoi premisa të mjaftueshme për të
krijuar elita intelektuale që bënë të mundur tranzicionin politik në Shqipëri.
Për sa i përket veprimeve më absurde besoj se është izolimi i vendit, ku qysh
prej kohëve shumë më të vjetra shqiptarët s’kishin parë një ndërprerje kaq
drastike me Evropën, por dhe me zhvillimet kulturore të kohës. Shqipëria në
fillimet e viteve 90’ ishte po aq e panjohur sa dy shekuj më parë kur studiuesi
Eduard Gibon në veprën e vet “Dobësimi dhe rënia e Perandorisë Romake”(1807),
shkruante “Shqipëria ishte po aq e panjohur sa dhe brendësitë e Amerikës”.
A mund të themi sot se Shqipëria ka
kaluar nga diktatura në një demokraci bolshevike?
Nuk
besoj se kemi të bëjmë me një demokraci bolshevike pasi mendoj se janë dy terma
që kundërshtojnë njëri-tjetrin. Bolshevizmi, varianti i komunizmit rus e pranon
hapur diktaturën e proletariatit si armë në duar të masave për të vendosur
drejtësi e në këtë kontekst s’mund të ketë demokraci që mbijeton me diktaturën.
Ajo që mund të vërejmë është një përshkallëzim drejt variantit Putin të
demokracisë ku situata politike post komuniste është më tepër një parodi e demokracisë
liberale sesa një shoqëri e hapur që aspiron për prosperitet. Promovimi i
koncepteve demokratike si zgjedhjet, liritë dhe të drejtat e njeriut krijojnë
premisat e një shoqërie në dukje demokratike por deformimi i tyre në një farsa
elektorale i japin tonet e një shoqërie autoritariste. Askush nuk është i
sigurtë nëse në Kremlinin e sotëm ka më tepër liri, duke venë në dyshim se
liria dhe demokracia mund të korruptohen duke u paraqitur si fasadë e një
regjimi autoritar. Këtë lloj modeli të financuar dhe nga burimet e gazit dhe
energjisë si dhe nga oligarkitë e shumta që kontrollojnë tregjet financiare të
Rusisë dhe Azisë Qendrore, për fat të keq ngjan shpesh herë se përpiqet të
implementohet në Shqipëri nëpërmjet të njëjtave tipareve, ndaj është shumë e
nevojshme që 12 rekomandimet e Bashkimit Evropian që përbëjnë në thelb dhe një
paketë të tipareve themelore të demokracisë liberale të bëhen pjesë e diskursit
dhe vullnetit politik të politikës shqiptare për të realizuar integrimin e
plotë në BE ku rreziku i shkarjes së vendit drejt autoritarizmit është shumë
herë më i vogël.
Koço Danaj
Z. Danaj, si do ta përcaktonit
regjimin e para viteve `90?
Në
Shqipëri nuk ka pasur diktaturë. Ata që flasin për diktaturë duket se nuk e
dinë kuptimin ose nuk e njohin gjendjen e Shqipërisë të asaj kohe. Pse? Sepse
në diktaturë gjithmonë ka rezistencë ndaj regjimit. Në Shqipëri nuk ka pasur
rezistencë. Atëherë, çfarë ka pasur? Regjimi që ka qenë në Shqipëri deri në
vitin 1990 ishte totalitarizëm. Pra më shumë se diktaturë. Thelbi i
totalitarizmit është frika, jo forca. Kur krishterimi u shndërrua në doktrinë
politike, lindi inkuizicioni. Kur komunizmi i shndërrua në doktrinë politike,
lindi totalitarizmi. Pra kemi të bëjmë me dy fe që shndërrohen në doktrina
politike. E para zgjati 300 vjet, e dyta 100 vjet.
Mendoni se ka qenë udhëheqja e asaj
kohe e rrezikuar në atë moment? Çfarë mendoni se janë kontributet dhe të metat
e atij sistemi?
Si
rregull diktaturat kanë frikë nga populli, ndërsa në kaluarën, populli jonë u
armatos dhe armët i mbajti në shtëpi në kuadër të konceptit të popullit ushtar.
Pra diktatura dhe diktatori siç thoni ju, ia dha popullit armët në shtëpi dhe
ai nuk i përdori kundër. Është një problem që duhet analizuar. Tjetër, dekorata
më e lartë në atë kohë ishte dekorata "Hero i Popullit". Në Shqipëri
me këtë dekoratë, u dekoruan 134 të rënë në luftë që nga Lidhja e Prizrenit
deri në vitin 1960. Nga këta, vetëm 47 ishin komunistë, të tjerët ishin komitë,
bejlerë, agallarë etj. Për shembull: Abdyl Bej Frashëri, Ismail Bej Qemali,
Dedë Gjo Luli, Bajram beg Curri, Luigj Gurakuqi, Sulë agë Vokshi, Sado Koshena,
Selam Musai, Qerime Shote Galica. Një pjesë e atyre që u dekoruan me këtë
dekoratë ishin nga Kosova, duke filluar nga Isa Beg Boletini, Hasan bej Prishtina,
Hajdar beg Dushi, Xhevdet Doda, Shote Galica, Ymer bej Prizreni, etj. Ju e dini
se kriteret për monumentet ishin shumë të rrepta. Lartësia e monumentit varej
nga rëndësia e individit. Kthejuni pas me kujtesën tuaj. 100 metra larg
monumentit të Skënderbeut ishte monumenti i Leninit dhe përballë tij ishte i
Stalinit. Nëse do të hipnit Leninin mbi Stalinin dhe do t’i çonit tek monumenti
i Skënderbeut, do të shikoni se koka e Leninit mbi Stalinin arrin vetëm tek
bishti i kalit të Skënderbeut. Me ndryshimin e sistemit, flamurit kombëtar të
regjimit totalitar të asaj kohe iu ndryshua vetëm 5 për qind të sipërfaqes,
thjesht iu hoq një yll, ndërsa flamujt e të gjitha vendeve të tjera të lindjes
ndryshuan nga 100 për qind deri në 70 për qind. Udhëheqja komuniste e
Shqipërisë është e vetmja udhëheqje që mbajti dy pleniume për dashurinë. Këtë
nuk e hasim në asnjë vend të lindjes. Regjimi i kohës së Enver Hoxhës, ishte
nacional-komunist.
Mendoni se sot jetojmë në një
diktaturë demokratike...
Shqipëria
aktuale në thelb nuk është shtet, por një vilajet neo-otoman. Ajo më shumë se
gjysmën e saj e ka jashtë kufijve të saj shtetërorë. Thelbi i vilajetit është
ose totalitarizmi ose autoritarizmi. E duke qenë kështu, pas viteve 90 kemi
pasur dhe kemi të bëjmë me autoritarizëm, herë brutal e herë të maskuar.
Parakushti i demokracisë është shteti-komb. Sa kohë që shqiptarët nuk do të
kenë atë, do të kenë ose totalitarizëm ose autoritarizëm.
Pëllumb Xhufi
Pse diktatura komuniste në Shqipëri
njihet si më e forta ndër vendet e Lindjes?
Me
siguri që Shqipëria ka patur diktaturën më të egër mes vendeve të Lindjes. Këtu
nuk përjashtohet aspak faktori individual, pra karakteri dhe personaliteti i E.
Hoxhës, i cili ishte më i ashpër se çdo diktator i Lindjes, edhe pse ishte ndër
udhëheqësit komunistë më të mësuar e të edukuar të Lindjes. Vetë pasardhësi i
tij, R. Alia, nuk e pati ashpërsinë e tij. Por konsideroj po aq të rëndësishëm
disa faktorë objektivë, që përcaktuan komunizmin e ashpër shqiptar. Shqipëria
ishte një vend homogjen nga pikëpamja etnike, por i ndarë nga pikëpamja
krahinore, fetare, kulturore. Për rrjedhojë, logjika e “homogjenizimit”
shoqëror e ndjekur nga regjimi komunist materializohej nëpërmjet shtypjes e
sheshimit me dhunë të veçorive të tilla specifike. Gjithashtu, nuk mund të le
pa përmendur edhe një lloj kulture varësie, që ishte krijuar në Shqipëri para
dhe pas shpalljes së shtetit shqiptar, në 1912: historia na ofron shembuj të
shumtë që provojnë se politikanë shqiptarë shpesh herë kishin lidhje të
natyrave të ndryshme: materiale, kulturore, afektive apo edhe agjenturore me
shtetet e huaja. Dihet tashmë, se E. Hoxha e kishte obsesion këtë “varësi të
dyfishtë” të bashkëpunëtorëve të tij, shumë prej të cilëve i eliminoi pikërisht
si “agjentë” e “poliagjentë” të të huajve. Më në fund mos harrojmë, që në xhepa
të caktuara të shoqërisë shqiptare ishin krijuar celula historikisht të lidhura
e të paguara nga shërbimet e huaja. Ky është rasti i krerëve të ndryshëm në
Dibër e në Malësi, i familjeve të ndryshme në Korçë apo në Himarë, të cilat
gjatë regjimit komunist u goditën edhe për këtë arsye.
A mund të veçoni arritjet dhe të metat
e regjimit?
Në
planin e brendshëm ishin vërtet mbresëlënëse hapat për zhdukjen e
analfabetizmit, për zhvillimin e arsimit e të shkencës, për zhvillimin e
shëndetësisë, emancipimin e femrës shqiptare, për sheshimin e dallimeve
ekonomik, sociale e kulturore mes krahinave të ndryshme të vendit, masat për
elektrifikimin e për zhvillimin e
industrisë e në veçanti të asaj ushqimore e të minierave, masat për
modernizimin e bujqësisë. Natyrisht, hapat pozitive në këto drejtime kombinohen
edhe me fenomene negative, siç ishin ai i kolektivizimit ekstrem të bujqësisë
(kujtoni tufëzimin katastrofik të bagëtisë në 1980), ngritja e disa degëve të
industrisë së rëndë, që rezultoi jo ekonomike dhe e dëmshme për mjedisin, etj.
Në planin e jashtëm, gjithnjë duke qëndruar brenda logjikës së regjimit
komunist, mund të konsideroj pozitive politikat që kishin në themel mbrojtjen e
pavarësisë, integritetit territorial e dinjitetit të shtetit shqiptar, siç
ishte rasti i largimit të bazave sovjetike nga Vlora, i qëndrimit të fortë ndaj
kërcënimeve për luftë të regjimit të
kolonelëve të Athinës, në vitet 1967-1969, i daljes nga Traktati i Varshavës në
1968, i dënimit të agresionit sovjetik kundër Çekosllovakisë po në 1968.
Vlerësoj gjithashtu si një akt politik pozitiv luftën e bërë në kuadrin e OKB
për pranimin e Kinës në atë organizatë, në vitin 1971. Por mbetet një mister
arsyeja ose arsyet që e shtynë në vitin 1977 E. Hoxhën të prishë marrëdhëniet e
ngushta që kishte deri në atë kohë me Kinën. Dihet që ky hap ndikoi për të
përkeqësuar shumë gjendjen ekonomike të sociale të vendit dhe për ta ashpërsuar
edhe më tej regjimin diktatorial.
A kemi të bëjmë sot me një demokraci
bolshevike në vend?
Ose
më mirë, në një paradiktaturë me simptoma bolshevike. Në fakt, jeta politike
zhvillohet nën parullën bolshevike “gjithë pushteti PD-së”, gjë që kujton
arketipin leninist “gjithë pushteti sovjetëve”. Është imponua një model
demokracie, që nuk ka në themel meritokracinë, konkurrencën, barazinë e
shanseve dhe të të drejtave, por që kuptohet si sundim i një pjese mbi një
pjesë tjetër. Në këtë kuptim, është ndërtuar një administratë mbi baza të
pastra partiake, e madje krahinore, gjë që ka rritur konfliktualitetin e
brendshëm. Interesi i personit, i klanit dhe i partisë është vënë mbi interesat
e vendit e të qytetarëve: mjafton të shihet se si po zhbëhen pasuritë e mëdha
kombëtare të vëna me gjak e djersë nga gjithë shqiptarët, në emër të parullës
antishqiptare “Shqipëria një euro”!
Gazeta Shekulli 02.08.2012
No comments:
Post a Comment