(Refleksione
rreth librit “Ali Pasha dhe Shqipëria në arkivat Britanike”)
Historia
e afërt dhe e largët e Shqipërisë është e mbushur me ngjarje dhe personazhe të
cilët kërkojnë ende dritë dhe dokumenta për tu zbardhur.
Për një kohë të gjatë, ashtu si në të gjithë historinë e rajonit
edhe për historinë e Shqipërisë janë mbrujtur mite, paragjykime apo dhe
struktura të vecanta të historisë së shkruar, fillimisht nga historianët e huaj
që janë marrë me shkrimin e historisë shqiptare dhe më vonë nga shkollat
historike të vendeve të Ballkanit pas formimit të shteteve të tyre kombëtare
dhe së fundi nga vetë historianët shqiptarë të cilët ku të kufizuar nga
ideologjia dhe herë në mënyrë të pavullnetshme për ti shërbyer etnocentrizmit
apo tani së fundmi në përfshirjen e dekonstruktimit të historisë kanë
influencuar në ndërtimin e miteve tona kombëtare apo dhe në mohimin e vlerave
të vërteta historike për ngjarje dhe personazhe që kanë shenjuar historinë tonë
kombëtare. Si mund të shikohet lehtë , periudha e formimit të kombeve në
Ballkan, si dhe përfshirja e Fuqive të Mëdha në këtë proces mund të rezultojë
si periudha ku historia jonë e afërt ka pësuar ndërhyrjet më të mëdha
kirurgjikale , gjithmonë në shërbim të ndërtimit të hierarkisë së vlerave në
Ballkan por dhe të përparësisë politike në emër të gjeo strategjisë dhe gjeo
politikës duke krijuar disa keqkuptime të mëdha. Sipas kësaj
historiografie , shqiptarët në një Ballkan që vlonte dhe po krijoheshin
kombet ishin të fundit ose ata që ishin më pak të ndërgjegjshmit në këtë
proces që po konstruktohej dhe po e gjente veten në krijimn e shteteve
kombëtarë. Ky përcaktim është kthyer tashmë një klishe që e has në çdo libër
për Shqipërinë dhe shqiptarët aq sa edhe kur tentohen të serviren fakte
historikë , ata shikohen me dyshim. Sigurisht që kjo dukuri mund të ndodhë për
burime dhe fakte historikë të cituar keq, por kur vjen fjala p.sh si në librin
më të ri të Profesor Irakli Koçollarit “Ali Pasha dhe Shqipëria në arkivat
Britanike”, dhe me syrin e thjeshtë të një apasionanti të historisë, dhe jo më
një profesionisti, arrin të kuptosh se pas leximit të këtij libri shumë detaje
të historisë sonë në fillimet e nacionalizmit duhen rishikuar. Për ta kuptuar
më mirë vlerën e librit të Profesor Koçollarit është e rëndësishme të kuptohet
epoka dhe perceptimet e gabuara kulturore dhe historike që janë krijuar të
paktën në këta 150 vjetët e fundit për Shqipërinë dhe shqiptarët. Periudha e
fundit të shekullit të XVII dhe fillimit të shekullit të XIX, periudhë që
fillon me interesimin e Fuqive të Mëdha për rajonin çka korrospondon përveç
pranisë diplomatike dhe ushtarake të Francës, Rusisë dhe Anglisë në këto
territore edhe me një bum udhëtarësh të huaj kryesisht anglezë dhe francezë. Në
fillim të shekullit të XIX udhëtimi tradicional i “Grand Tour-it pësoi një
ndryshim themelor. Një mori udhëtarësh dhe studiuesish, herë si qytetarë të
thjeshtë, herë si eksploratorë e herë si të dërguar të qeverive të tyre do
përshkonin territorin e Epirit dhe Greqisë për të njohur nga afër territoret ku
kishte lindur kultura e lashtë që i kish magjepsur duke nxitur një proces të
gjerë kulturor që u materilizua me prodhimin e një literature të pasur
udhëtimesh që ringjalli nga pluhuri i harresës Ballkanin. Në të njëjtën kohë ,
kjo periudhë korrospondoi me fillimin e një ere të re që pat nisur në Evropë
pas shpërthimit të Revolucuinit Francez, era e nacionalizmit gjë që u
konkretizua në fillimet e përpjekjeve të popujve të Ballkanit për të formuar
shtetet e tyre kombëtare.
I
përmendim të dyja këto procese, literaturën e udhëtimit evropiane për Ballkanin
dhe fillimin e shkrimit të historisë nga shkollat ballkanike të etnive që u
kthyen në kombe ,sepse janë dy momente të rëndësishëme historike që kanë lënë
gjurmë në sendërtimin e historisë së Ballkanit. Të parët nëpërmjet mesazheve
orientaliste e portretizuan Ali pashën
si despot oriental, gjakpirës e të pabesë, cinik e epshor duke e parë si një
shtypës dhe një zotërues të territoreve që ata do të dëshironin të shikonin të
projektuar “Heladhën” e teksteve të tyre shkollore , ndërsa të dytët e cilësua
si gjaksor e të pamërshishëm për ti dhënë jetë miteve të tyre kombëtarë. Një
pyetje mund të ngrihet lehtë gjatë studimit të figurës së Ali Pashës, pyetje të
cilat prof. Koçollari ngre vazhdimisht në librin që ne kemi sot në duar se
përse ka kaq negativitet për një figurë
të tillë historike? A përfaqësonte vërtetë Ali Pasha demonin ballkanik që nuk
ndalet para asnjë gjëje për pushtet apo ishte një despot i ilimunuar që
udhëhiqte vendin e vet? A kishte ndërgjegje kombëtare brenda mendjes të këtij
njeriu që drejtonte territore të rëndësishme apo ishte thjesht një burrë shteti
otoman që dëshironte ti shërbente sa më mirë përandorisë? A dëshironte një
shtet të tij të pavarur apo thjesht rebelimi i tij ishte një diversion I
zakonshëm për të ruajtur pushtetin që po humbte?
Nëse
pyetjet i vendosim midis këtyre dy ekstremeve si mund të shikohet lehtë biem në
kurthin e Orientalizmit që Edward Said ka trajtuar aq mirë në veprën e tij
madhore, ndaj merita e këtij libri por në veçanti e Prof. Kocollarit është që
ai në përfundimet e tij, i shpëton kësaj kuturisje socilogjike dhe niset nga
dokumetacioni dhe faktet historike që në këtë libër na vijnë të shumta dhe
gjithë tharm për të parë me kujdes fillimin e një epoke para rilindase në pashallëkun e Janinës. Disa nga pjesët më
të rëndësishme të këtij libri janë marëdhëniet e Ali Pashës me Britaninë e
Madhe , një nga fuqitë më të mëdha të kohës që për herë të parë trajtohen në
historiografinë shqiptare në një rrafsh krahasues edhe me mendimin e vet Ali
Pashës që na vjen përmes raporteve të ndryshme të konsujve anglezë por sidomos
nga “Relacioni Historik” që botohet për herë të parë dhe ashtu si thotë dhe
autori sipas të gjithave gjasave do të jetë i shkruar i diktuar nga vet pashai.
Në këtë ralacion zbulojmë jo vetëm një verifikim të gjithë dokumentacionit
anglez për Ali Pashën por është dëshmia e parë autentike e ligjërimit politik
të Ali pashë Tepelenës. Po kështu një
interes ë veçantë ka enigma Leake, këtij studiuesi shumë të aftë por edhe një
zbuluesi të mirrëfilltë për të kuptuar jo vetëm fatin e tij personal, por fatin
e të gjithave premtimeve angleze që në fund nuk u mbajtën ndaj Ali
Pashës.Historiani anglez Xhon Begëlli në konkluzionet e studimit të tij “Ali
Pasha dhe Britania e Madhe” shkruan se në vitin 1822, Britania e Madhe ishte
gati të mbështeste pavarësinë e tij(indipedencën e Ali Pashës), pasi Perandoria
Osmane ndodhej në procesin e shpërbërjes; por kur një Sulltan më i fortë,
Mahmuti i II, kishte parandaluar prishjen e (Turqisë), ishte në interesin e
Anglisë të ruante integritetin e Turqisë kundër mësymjeve, ekspansionit të
Rusisë. Ky përfundim i saktë i historianit anglez mbështetet gjerësisht prej
dokumentacionit të pasur në këtë libër. Një sërë ngjarjesh të tjera shqiptare
të ndriçuara pak nga historiografia franceze si ngjarjet e Beratit nëpërmjet
dokumentave të publikuar në libër ndriçohen për të zbuluar implikimet politike
të ngjarjeve që janë treguar si melodrama sentimentale për marëdheniet mes
krushqish-Ali pasha-Ibrahim Pasha Vlora në veprat e Pukëvilit dhe Ibrahim
Manzurit prej nga buruar dhe një pjesë e madhe e letërsisë orientaliste për Ali
Pashën. Pjesa më e rëndësishme në relacionin e diktuar nga Ali Pasha janë
pjesët që i referohen këtij konspiracioni ku ai rreziqet që i kanosen
Pashallëkut të Janinës i referohet si rreziqe ndaj “Shqipërisë” duke treguar
qartë vetëdijen e territorit që në historiografi është një nga elementët e
rëndësishëm të proto nacionalizmit.
Historiografia
jonë pasurohet me botimin e kësaj vepre , jo vetëm për shkakun se një vepër e
re botohet por sepse pas këtij libri dhe botimi të këtij dokumentacioni do të
duhet që elementë të rëndësishëm të fillesave të krijimit të kombit tonë të
rishikohen dhe figura të tilla si Ali Pasha të rifitojnë dimensioned e
munguara.
Suplementi
"Rilindësi" fq 20 5.05.2013
No comments:
Post a Comment