Nëse e postulojmë
“zbulimin” e Ballkanit në një moment historik relativisht mjaft të vonë kjo nuk
do të thotë se dëshmitë dhe përshkrimet e udhëtarëve kanë qenë dukuri që u
shfaq vetëm mbas shekullit të XVIII. Shumë nga dëshmitë e mëparshme sidomos nga
ato që janë hartuar nga vrojtues politikë , nga oficerë të shërbimeve sekrete e
nga diplomatët kanë qenë shpesh herë fryt i vështrimeve më të mprehta dhe më të
informuara se disa nga dëshmitë e udhëtarëve të mëvonshëm.
Por nëse cilësia e këtyre dëshmive të lëna është relative askush nuk mund ta vërë në dyshim se pas publikimit të këtyre shënimeve dhe mbresave nga udhëtimet në Ballkan fillon njohja e vërtetë dhe perceptimi i Ballkanit jo vetëm si një identitet i veçantë gjeografik por dhe si kulturor me mozaikun e pashoq të kulturave, popujve dhe besimeve fetare të tij.
Por nëse cilësia e këtyre dëshmive të lëna është relative askush nuk mund ta vërë në dyshim se pas publikimit të këtyre shënimeve dhe mbresave nga udhëtimet në Ballkan fillon njohja e vërtetë dhe perceptimi i Ballkanit jo vetëm si një identitet i veçantë gjeografik por dhe si kulturor me mozaikun e pashoq të kulturave, popujve dhe besimeve fetare të tij.
Influenca dhe
impakti i këtyre ditarëve të udhëtimit, veprave apo epistolarëve të ndryshëm
kanë marrë një rëndësi të jashtëzakonshme jo vetëm për të analizuar letërsinë
shumë prodhimtare të udhëtimit që me të drejtë studiuesja Vesna Goldsworthy e
quan “një mënyrë sipas së cilës një nga kombet më të fuqishëm në
botë(Britanikët) shfrytëzuan burimet dhe kulturën e Ballkanit për të furnizuar
me lëndë të parë industrinë e tyre të letërsisë dhe të zbavitjes” në shekullin
e XIX, por dhe për të eksploruar perceptimin dhe shkallën e njohjes të
Ballkanit në Evropë. Duke qenë se për më shumë se katër shekuj Ballkani ka qenë
një pjesë përbërëse e perandorisë otomane, që nga botimi i veprës “Orientalism”
(1978) nga studiuesi Edward Said, një pjesë e studiuesve e kanë përshtatur
diskursin e Orientalizmit në studimet ballkanike. Kjo përpjekje është më shumë
e dukshme në raportet dhe marrëdhëniet e Ballkanit me Evropën si dhe në
studimin e veprave e të ditarëve të udhëtarëve evropianë për Ballkanin.
Gjithsesi kjo përqasje fill pas botimit të “Imagining Balkans”( 1998) nga
studiuesja Maria Todorova ka filluar të humbasë terren dhe më tepër sot
studiuesit bien dakord që perceptimi dhe njohja e Ballkanit në Evropë të
analizohet nën spektrin e “Ballkanizmit”, i cili ka huazuar nga diskursi i
Orientalizmit eksplorimin e mënyrave sesi kolonializmi ishte më tepër një
mendësi perceptimi kulturor sesa një dominim politik dhe ekonomik i Perëndimit
ndaj Ballkanit.
Pra në rastin e
Greqisë bëhet fjalë më tepër për një kolonializëm kulturor që hera herës
shoqërohej nga një ndjenjë e fortë epërsie kulturore-epërsi si ndaj grekëve të
cilët edhe pse rridhnin nga helenët e lashtë shikoheshin si hije mjerane të
tyre( por edhe popullsive të tjera të Ballkanit) edhe ndaj otomanëve gardianëve
të tyre oriental despotikë.Me fjalë të tjera udhëtimi mund të shihet si
shprehje e një forme të ndryshme kolonializmi, në të cilin historia dhe
ideologjia, dhe jo territori i një vendi pretendoheshin,që pushtoheshin dhe
aneksoheshin.Kurse për sa i përket zgjerimit të njohjes së Ballkanit dhe me
vendet e tjera të tij, udhëtimi ndryshon formën e vet “koloniale” duke
pasqyruar mbështetjen e politikës së Britanisë ndaj Çështjes Lindore e cila në
mesin e shekullit të XIX ishte mbrojtja e Ballkanit ndaj imperializmit rus. Për
më tepër udhëtimi u bë burim i një literature të pasur ku Evropa Jug-Lindore në
imagjinatën gjeografike britanike u pasqyrua si një zonë periferike barbarizmi
dhe konflikti
Territoret
shqiptare që përbënin një pjesë të konsiderueshme të Ballkanit, u bënë nga
trojet e para të cilat u vizituan dhe u njohën gjerësisht jo vetëm nëpërmjet
veprave letrare të Byron-it dhe shënimeve të udhëtimit të bashkudhëtarit të tij
John Cam Hobhouse siç besohet shpesh pasi “Child Harold “, Kënga e II (1812)
dhe “A Journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia
to Constantinople during the years 1809-1810” (1813) ishin të parat që panë
dritën e botimit por për politikën angleze ato u bënë të paktën të paktën 7
vjet më parë nëpërmjet raporteve diplomatike të udhëtarit dhe diplomatit të
parë anglez në Shqipëri William Martin Leake(1777-1860).Për publikun e
atëhershëm britanik ashtu siç shkruante studiuesi Eduard Gibon në veprën e vet
“Dobësimi dhe rënia e Perandorisë Romake”(1807), “Shqipëria ishte po aq e
panjohur sa dhe brendësitë e Amerikës”
No comments:
Post a Comment