Ky vit filloi mbarë për kulturën shqiptare. Shkrimtari
ynë, Ismail Kadare, nderohet me dekoratën më të lartë të shtetit francez
“Legjioni i Nderit”. Studimet mbi tranzicionin dhe ndryshimet politike që
përfshinë Europën Juglindore në kapërcyellin e viteve ’90 janë fokusuar
kryesisht në vektorët politikë dhe ekonomikë, duke lënë paksa mënjanë vektorin
kulturor dhe përfshirjen e elementeve kulturore në këto transformime politike
të rëndësishme që shënuan rënien e komunizmit dhe triumfin e demokracisë liberale.
Shqipëria dhe rasti shqiptar nuk bën
përjashtim nga kjo përqasje analitike ndaj tranzicionit në Europën Juglindore,
por duke qenë se rasti i saj është më specifik se shtetet e tjera të ish-kampit
socialist, analizimi i vektorit kulturor meriton një vëmendje të veçantë.
Studimi mbi fushën e kulturës dhe të ligjësisë tregon se në shoqërinë qytetare
marrëdhënia mes moralit dhe zgjedhjeve individuale dhe norma prodhon shumë më
shumë sugjerime për t’i përkthyer në ligje dhe programe politike.
Tranzicioni politik në Shqipëri, i filluar
në dhjetor 1990 me pranimin e pluralizmit politik, e ka një histori dhe
eksperiencë të filluar së pari në shndërrimin e kulturës shqiptare në një
katalizator të ndryshimeve në vend. Pa dyshim një figurë e rëndësishme e
shndërrimit të kulturës shqiptare nga një kulturë socialiste e fokusuar në
rolin e saj meseanik rreth Njeriut të Ri, në një kulturë ku spikaste liria
individuale si liri personale dhe liri krijuese për të përçuar mesazhe humane
dhe rrjedhimisht një liri më të madhe mendimi të audiencës, është figura dhe
personaliteti i Ismail Kadaresë. Në vazhdimësinë e veprave të shumta të Ismail
Kadaresë ka me qindra mesazhe humane që tejkalonin “Perden e hekurt” dhe
tregonin një Shqipëri të pazakontë, që vuante nën totalitarizëm, por me njerëz
normalë të cilët përpiqeshin të ishin po aq europianë sa dhe kombet e tjera
europiane.
Në vitin 1987, pas një sorollatjeje të
gjatë nëpër zyrat e shtetit, u botua romani i shkrimtarit Ismail Kadare
“Koncert në fund të dimrit”, ku autori bënte një autopsi të komunizmit kinez,
korrente të të cilit kishin fryrë dhe në Shqipëri. Për lexues të kualifikuar
nuk ishte e vështirë të kuptoje përmes faqeve të tij aparatin e dhunës, si dhe
represionin në jetën e përditshme të qytetarëve të thjeshtë. Në vepër mungonte
një personazh kryesor pozitiv, i cili përçonte një mesazh pozitiv për të
ardhmen. Romani mbyllet me personazhin e plakës Hasije, e cila ngatërron
pushtuesit osmanë me kinezët, duke lëshuar një alegori të fortë se Shqipëria
kish qenë e mbetej e përhershme dhe jo ideologjitë që vinin e iknin. Për më
tepër, për herë të parë në një vepër artistike hidhej dritë mbi anën njerëzore
të ngjarjeve të përgjakshme të të ashtuquajturit puç ushtarak në vitin 1974,
tema tabu për opinionin shqiptar të kohës që ishte i detyruar të lexonte vetëm
variantin politik në orët e gjata të edukimit politik.
Në përgjithësi, regjimi komunist nëpërmjet
hierarkëve më të lartë në kulturë, pjesa më e madhe e të cilëve ishin prodhim i
drejtpërsëdrejti i shkollave sovjetike dhe atyre kuadrove të krijuar gjatë të
ashtuquajturit revolucionit tekniko-shkencor, një përpjekje mjerane e
komunizmit shqiptar për t’iu kundërvënë revolucionit hi tech dhe dijeve të
thelluara në Perëndim, u përpoq që të ringjallte një frymë liberalizimi të kontrolluar
përmes levave dhe forumeve të Partisë së Punës. Në këtë kontekst, koncepti i
kritikës së drejtë dhe autokritikës i zhvilluar rreth viteve ’70 nga diktatori
Hoxha u rimor sërish në formën e pluralizmit të mendimeve për t’ia kundërvënë
konceptit të pluralizmit politik, që do të sillte dhe ndryshimin e sistemit
monopartiak. Në këtë kohë kemi edhe inflacionin e termit intelektual, që do të
luante një rol të rëndësishëm në ligjërimin publik shqiptar gjatë tranzicionit.
Regjimi komunist e nënvlerësoi rolin e kulturës dhe aftësive të saj për të
mobilizuar një mesazh të ndryshëm nga ai zyrtari.
Kështu ikja e Ismail Kadaresë në Francë në
tetor të vitit 1990 e vendosi shtetin shqiptar në situatën kur një nga
përfaqësuesit e letërsisë së realizmit socialist do të duhej t’i ndalohej vepra
dhe të shpallej armik. Situata ishte e ngjashme me dënimin e Pasternakut në
Bashkimin Sovjetik më 1958-n pas marrjes së çmimit “Nobel”, por nëse Pasternaku
në kuadër të Luftës së Ftohtë nuk mund të shërbente si model për të inspiruar
ndryshime politike, ikja e Kadaresë bash në momentin kur diskutohej ideja e
pranimit të pluralizmit politik, ishte një shembull që përshpejtoi disa nga
ndryshimet politike të pritshme.
Franca, Europa nderoi një figurë e
personalitet që shpeshherë ka shkruar për të shkuarën dhe të ardhmen e saj, por
Shqipëria ka më tepër nevojë se kurrë për mesazhe që përforcojnë të tanishmen e
saj europiane. Le të shpallet ky vit, viti “Kadare” në kulturën shqiptare, duke
qenë se është 80-vjetori i lindjes i tij dhe së bashku me të dhe një
rrugëshënim i rëndësishëm i historisë, kulturës dhe identitetit shqiptar në mes
të shekullit XX dhe fillimshekullit XXI.
Gazeta Shqip
No comments:
Post a Comment