Foto e viteve 70' qe deshmon formen origjinale te Memorialit.
Kujtesa historike është një proces që mund të punojë në
dy drejtime. Drejtimi i parë është ai përkujtimor që është dhe varianti më i
përhapur dhe që nënkupton se vlera, ide dhe personazhe i shërbejnë kombit
vazhdimisht për të mbajtur gjallë ndërgjegjen kombëtare dhe i dyti është
drejtimi mohues që është variant më pak i përhapur dhe që nënkupton që ngjarje,
personazhe apo dhe vlera “harrohen”
sërish për ti shërbyer interesave kombëtare. Një rast i tillë është p.sh
ai i Zvicrës, ku lufta e konfederatave në 1846 harrohet dhe nuk përmendet për
ti mëshuar më fort identitetit zviceran të të tre kantoneve. Në Shqipëri për
shumë arsye që kanë të bëjnë me rastin specifik të saj në historinë e Ballkanit
por edhe pse zakonisht modelet janë marrë të gatshme nga jashtë, është
përqafuar drejtimi i parë , ndaj dhe njerëzit dhe shoqëria janë shumë të
ndjeshëm ndaj çdo mohimi apo denigrimi të atyre që janë pranuar prej kohësh si
vlera të mirëfillta kombëtare dhe personazhe të rëndësishëm që kanë mbizotëruar
historinë e vendit. Sigurisht që në këtë qasje shqiptare ka vend dhe për
korrigjim apo dhe një ç’mitizim që shpesh herë është vënë re në trajtimin e
çështjeve dhe ngjarjeve të ndryshme historike, por pavarësisht faktit që kohët
e fundit ka shumë përpjekje për rivlerësim apo rebalancim të këtyre vlerave
duke u përpjekur për të rishkruar historinë, besoj se gjithsecili nuk mund të
bjerë dakord me forma ekstreme të përdhosjes së atyre që janë nderuar dhe do të
vazhdojnë të nderohen nga pjesa më e madhe e shqiptarëve si baballarët e
kombit. Qasja ka të bëjë më tepër me përmbajtjen sesa me shkatërrimin barbar të
formave që i përfaqësojnë këto vlera, si po ndodh për fat të keq në Shqipëri.
Një rast që ilustron shumë mirë se mund të bëjë fjala akademike e lëshuar pa
doganë drejt figurave të kombit por dhe se në çfarë krize neglizhence
identitare kemi arritur është gjendja e memorialit të Rilindësve në
Gjirokastër.
Në mes të verës, në datën 15 korrik , shqiptarët
përkujtojnë ditën e vrasjes të heroit kombëtar Çerciz Topulli dhe aktivistit
kulturor dhe gazetarit Muço Qulli në Shkodër nga forcat malazeze të pushtimit,
të denoncuar si patriotë shqiptarë nga konsulli grek që ua njihte shumë mirë
aktivitetin patriotik në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Eshtrat e
Çerciz Topullit u morën në vitin 1936 dhe u rivarrosën në Gjirokastër sëbashku
me vëllain e tij Bajo Topullin në një kodër paksa jashtë qytetit, vend i cili u
kthye në një vend peligranazhi për çdo shqiptar që vizitonte Gjirokastrën dhe e
ndjente veten të lidhur me idenë kombëtare. Në vitin 1964 u kthyen në atdhe nga
Kajro eshtrat e poetit dhe veprimtarit të rëndësishëm të Rilindjes Kombëtare,
Andon Zako Çajupi dhe me këtë rast shteti komunist i kohës ndërtoi memorialin e
famshëm të kohës me shqiponjën dykrenore të derdhur në bronz që qëndronte sipër
një obelisku dhe në këmbët e obeliskut preheshin varret e vëllezërve Topulli,
A.Z.Çajupit, Koto Hoxhit-pionierit të arsimit shqip në Lunxhëri dhe Pandeli
Sotirit-drejtorit të parë të Mësonjëtores së parë shqipe në Korçë 1887. Kodra
prej asaj kohe u quajt kodra e Rilindësve dhe ishte vend ku çdo 7 mars, 28
nëntor apo dhe përvjetorësh të atyre që preheshin atje, vizitoheshin nga nxënës
shkollash dhe shtresa të ndryshme të shoqërisë për të nderuar dhe kujtuar
veprën e tyre. Memoriali ishte i veçantë dhe i vetëm i llojit të vet në
Shqipëri pasi asnjë qytet tjetër nuk kishte një monument për të përkujtuar
figurat e veta të shquara të këtyre përmasave apo si një panteon të vogël nëse
mund ta quajmë në këtë llojin mënyre. Ekzistenca e tij nuk i prishte punë asnjë
njeriu as ishte i mbushur me ideologji që përfaqësonte fitoren e njërit krah
gjatë Luftës së Dytë Botërore që të pësonte shkatërrimin që pësoi pas viteve
90’.
Varret u përdhosën duke u thyer, shkronjat e emrave u
fshinë , gurët dhe pllakat rrethuese u vollën dhe u thyen, shqiponja u qëllua
me plumba gjatë trazirave të 97’ duke i këputur kokën dhe shpuar gjithandej sa
me të drejtë dikush që kish vizituar
Gjirokastrën më parë dhe do të rikthehej sërish në ditët e sotme do mendonte se
aty kanë kaluar barbarët ose ndonjë hordhi e huaj që nuk kish asnjë lidhje
shpirtërore me ata pesë burra të famshëm që preheshin aty. Një iniciativë e
disa të rinjve të Gjirokastrës për të restauruar memorialin e shkatërruar hasi
në fillim në indiferencën e pushtetit lokal dhe të degës të institutit të
monumenteve kulturore që nuk zgjidhnin mes tyre se përgjegjësi e kujt ishte për
të filluar punimet dhe për pasojë Memoriali vuajti për disa muaj nga ky debat
administrativ ku të gjithë i donin të tyret Çercizin e Bajon me shokë por
asnjëri nuk mendohej që të vinte dorën në xhep për ti dhënë statusin e merituar
memorialit të tyre. Në prag të zgjedhjeve lokale 2011, presioni i shoqërisë
civile në Gjirokastër dhe Tiranë u rrit dhe kjo çështje u bë një çështje e
mirënjohur nëpërmjet shumë kronikave televizive por dhe një emisioni special në
Top Shoë ku trajtohej lënia në mëshirë të fatit të këtij Memoriali. Bashkia e
Gjirokastrës më së fundi reagoi duke çelur
një fond për restaurimin e memorialit mirëpo, gjërat në Shqipëri edhe kur ka
dëshirë për t’iu përgjigjur presioneve që bën shoqëria civile duket që nuk
funksion si në të gjitha vendet. Fondi që u çel shpejt e shpejt shërbeu për të
restauruar memorialin sipas shijes së atyre që po merreshin me të duke i
përngjarë disa varreve publikë me mermerin e zakonshëm dhe asnjë rregullim
tjetër territori dhe jo duke ndjekur logjikën e kthimit në identitet të tyre
sipas planit arkitekturor që ishte ndërtuar. Në vitin 1964 ishte ndërtuar një
lloj guri gëlqeror me pika të zeza për varret e tyre që ishte në harmoni me
ngjyrën e bronzit të shqiponjës, e cila ishte gdhendur mjeshtërisht për ti
përngjarë një shqiponje gati për fluturim dhe jo një shqiponje statike çka po mundohen
sot të bëjnë restauruesit. Është e kuptueshme që nuk mund të riparohen gjërat
që kanë kosto shumë të lartë, si p.sh dy pallate që kanë kërcyer si përbindësha
atje duke mos bërë të mundur që memoriali të shikohet më nga rruga kombëtare
Kakavijë-Gjirokastër por plani urbanistik dhe arkitekturor i Memorialit
ekziston në arkiva , ndaj çdo ndërhyrje atje duhej të shoqërohej nga konsultimi
me të duke realizuar kështu kthimin në
identitet të këtij monumenti. Çdo dëshirë dhe akt i mirë duhet të shoqërohet me
hapat e duhur për të marrë vlerësimin e duhur në komunitet dhe të vjen keq kur
kjo ekspertizë që ekziston nuk merret parasysh, dhe akoma më keq dhe kur
Memorialin e përdor vetëm për qëllime elektorale dhe sot në datën e vrasjes së
pabesë të “Luanit të Gjirokastrës” nuk
lexon asnjë rresht në shtypin e shkruar dhe asnjë veprimtari përkujtimore nuk
organizohet. Një komb që në përpëlitjet e tij identitare fillon dhe shuan
kujtesën historike të vlerave dhe idealeve që e kanë krijuar është i destinuar
për tu kthyer në një masë amorfe popullate mbi të cilën mund të kryen gjithfarë
eksperimentesh mbi shumëkombësinë, një modeli që Evropa po e braktis për veten
e saj, ndaj për këtë arsye dhe për qindra arsye të tjera të ekzistencës së
idesë kombëtare të shqiptarëve vlerat dhe idealet e atyre burrave të Memorialit
duhen përjetësuar në një vend të denjë prehje për ta, ashtu si populli e
emërtoi “Kodra e Rilindësve”
Revista Fenix 13.07.2013
No comments:
Post a Comment