Çdo
qytet ka historinë e vet. Në të , si një
mozaik të çmuar pasqyrohen të gjitha ngjarjet e rëndësishme që shënojnë jo
vetëm të shkuarën dhe të ardhmen të qytetit por në disa raste dhe të vetë
vendit. Kështu p.sh themelimi i Durrësit të vjetër dhe shndërrimi i tij në një
qytet port të rëndësishëm të gjithë Mesdheut ndikoi kaq shumë jo vetëm në
cilësitë e të qenit të veçantë si qytet i krahasuar me qytetet e tjera të
Perandorisë Romake, por edhe pse ishte një pikë takimi shumë e fortë e
kontaktit dhe shpërhapjes së kulturës latine në të gjithë territorin rreth tij.
Ekzistenca dhe shpërhapja e kësaj kulture latine bëri të mundur që
territoret shqiptare të kishin një afërsi shpirtërore me Evropën që rilindi
përmes kulturës antike në shekullin e artë të Rilindjes Evropiane. Kjo afërsi
shpirtërore dhe mbijetesa e një afrimi politik me Evropën bëri të mundur që 5
shekuj më vonë, Shqipëria ti bashkëngjitej klubit të shteteve ballkanike që
kishin shpallur pavarësinë nga Perandoria Otomane.
Mirëpo
kjo vazhdimësi latine e qytetit kish qenë e dallueshme dhe rrezatuese deri në
13 gusht të vitit 1501. pasi pikërisht në këto vite, ku Durrësi me statutet e
famshme të tij kish krijuar një fiziomoni të veçantë nga qytetet tjera të
Adriatikut lindor fati historik e solli të bjerë nën zgjedhën osmane ku fillon
e ndryshon kryekëput i gjithë zhvillimi i qytetit. Qyteti rrudhet e pakësohet,
porti shkatërrohet nga osmanët për të shmangur çdo rizgjim interesi nga fuqitë
evropiane dhe në fillim të shekullit XIX do të ketë një numër modest banorësh,
rreth 8000. Së bashku me këto zhvillime , ndodh dhe krijimi i komuniteteve të
ndryshme fetare që pasqyrojnë dhe zhvillimet kulturore fetare në Shqipëri. Në
fillim të shekullit të XX, Durrësi si asnjë qytet tjetër shqiptar banohej nga
të tre komunitet fetare kryesore në Shqipëri, myslimanë, ortodoksë dhe
katolikë. Kjo ishte ndoshta dhe një nga arsyet që Durrësi ishte projektuar nga
Fuqitë e Mëdha të interesuara për çështjen shqiptare, Austro-Hungaria dhe
Italia, për të qenë kryeqyteti i Shqipërisë së re. Mirëpo, shpërbërja e
dhunshme e qytetit shumë shekuj më parë dhe humbja e identitetit kulturor sipas
disa studiuesve kish krijuar probleme që fryma kombëtare të mos ishte aq e theksuar sa Ismail Qemali, kur zbarkon
në Durrës deklaron se gjeti në Durrës një atmosferë të vakët. Në fakt këto
pretendime duken pak të çuditshme kur mendon se në datën 26 nëntor 1912,
Durrësi shpallte pavarësinë dy ditë më parë se vetë shpallja zyrtare në Vlorë.
Pushtimi
i Durrësit nga serbët në 28 nëntor 1912 e gjeti qytetin me flamur kombëtar të ngritur duke treguar qartë ndjenjat
kombëtare të qytetit. Simbolika në marrëdhëniet diplomatike luan një rol të
rëndësishëm Serbët u detyruan që të ulnin flamurin shqiptar, të ngrinin atë
turk, ta ulnin atë dhe pastaj në vend të tij të ngrinin flamurin serb. Një
përpjekje e patriotëve durrsakë, që në pamje të parë dukej se ishte minore
luajti kështu një rol të madh në hapat e parë të shtetformimit shqiptar. Një
vit më vonë më 1913, Durrësi do të jetë kryeqyteti i Principatës shqiptare të
njohur nga Fuqitë e Mëdha. Për shumë vite, madje edhe kur Tirana u shpall
kryeqytet, Durrësi do të vazhdojë të njihet si kryeqyteti i Shqipërisë aq sa
kryeministri britanik Chamberlen në vitin 1939 kujtonte se Durrësi ishte
kryeqytet i Shqipërisë për shkak se gjithë telegramet diplomatike të konsullit Eires në vitet 20’ vinin nga
Durrësi që ai e kish zgjedhur si vendqëndrim. Ambasada angleze vetëm në vitet
30’ do të vinte në Tiranë. Qytetarët durrsakë dhe përgjithësisht klasa e pasur
e tyre do të jenë të parët në Shqipëri që më 1923 me shpenzimet e tyre do të ndërtojnë një
monument përkujtimi Kolonelit hollandez Thomson, të vrarë në krye të detyrës
për ruajtjen dhe integritetin e shtetit shqiptar. Me këtë rast qytetarët
durrsakë nuk kryenin një akt mirënjohje përkundrejt qytetit të tyre por në emër
të të gjithë kombit shqiptar. Kështu që parë në këtë kontekst, Durrësi në jetën publike dhe historike të
vendit ka një kontribut të çmuar si dhe të qyteteve të tjera të Shqipërisë ndaj
rifitimi i statusit të mëparshëm si portë qytetërimi e Adriatikut Lindor,
mbetet sfida më e madhe e ringjalljes kulturore të rajonit dhe vetë qytetit.
Revista
Fenix 31.08.2013
No comments:
Post a Comment