Krisma e
një kobureje që mori jetën e Arkidukës Franc Ferdinant dhe së shoqes së tij,
Princeshës Sofi, në mëngjesin e datës 28 qershor 1914 në Sarajevë nuk ishte
vetëm krisma e kobures së një terroristi serb që kërkonte në mënyrë primitive
të realizonte ëndrrën e vet nacionaliste, por edhe krisma që shënoi fundin e
iluzioneve të një Europe që prej 100 vjetësh pretendonte se jetonte në një
paqe. Shtetet e reja ballkanike që kishin dalë nga mugullurirat e Perandorisë
Osmane e kishin përdorur Iluminizmin Europian si ideologji për të realizuar
zgjimin e tyre kombëtar, pastaj në ecurinë e ngjarjeve i kishin harruar
principet humaniste të tij dhe kishin përqafuar principet e shkollave të tyre
tribale të zgjerimit në kurriz të të tjerëve dhe eliminimin kulturor, ekonomik
e fizik të Tjetrit.
Për një kohë të gjatë Europa i kish inkurajuar duke i bërë
pjesë të lojërave të veta politike në rajon derisa në atë mëngjes qershori u
ndje para një fakti të kryer, ku krimi trokiti në portat e veta. Autokritika
apo vlerësimi i vetvetes është një nga proceset më të vështira të ndërgjegjes
së njeriut, një e vërtetë që s’mund t’i shpëtonte edhe një pjesë e Europës që
te kjo vrasje gjykoi me një standard të dyfishtë duke toleruar një sjellje që
parapriu humbjen e 20.000.000 jetëve në kasaphanën e parë njerëzore që nisi
rreth 2 muaj më vonë. Lufta e Parë Botërore e hapi siparin e vet në një truall
e vend ku ideologjia e nacionalizmit ekstrem dhe miti i kombit të përzgjedhur
kish helmatisur për më se një shekull rajonin, ndaj nuk ishte rastësi që në
vitet ‘90, sërish u shfaqën në skenë fantazmat e këtij nacionalizmi të sëmurë
ballkanik që mori sërish jetë njerëzish dhe solli shkatërrime në masë në
alteregon e Ballkanit.
Njëqind
vjet më pas në kohën kur i gjithë rajoni ka si kryefjalë të paradigmës së vet
kulturore dhe politike anëtarësimin në Europë, Ballkani sërish nuk ka arritur
të krijojë një oaz paqeje dhe mirëkuptimi. Situata politike kinse e qetë në fakt
gjithmonë i përngjet një qetësie para furtune, pasi mjafton një incident i
vogël për të dalë në sipërfaqe të gjithë konfliktet e vjetra. Asnjë komb
ballkanik nuk ka arritur të gjejë paqen me vetveten, të shkuarën e vet
historike dhe memorien kolektive për të krijuar një marrëdhënie të re, jo
problematike dhe paqësore me fqinjin e vet. Era europiane e pas luftës së dytë
botërore me paqen as shumë të lakmueshme franko-gjermane nuk ka arritur të
fryjë këndej nga anët tona, edhe pse pothuajse katër të pestat e Ballkanit
tashmë janë pjesë e Bashkimit Europian ose aspirojnë të hyjnë në të nëpërmjet
marrjes së statusit kandidat. Për më tepër, sfidat europiane të një
bashkekzistence paqësore dhe integruese drejt Bashkimit Europian, cilido shtet
ballkanik që i ka arritur më parë qoftë për arsye gjeostrategjike apo dhe për
plotësim standardesh i ka shfrytëzuar në favor të realizimit të axhendës së
shkuar nacionaliste sesa në plotësim të së ardhmes europiane të rajonit.
Konstatimi i mësipërm mund të tingëllojë paksa cinik, por sigurisht që është
mirë që të mos fshihemi pas gishtit. Konflikti greko-turk në Qipro që reflekton
në marrëdhëniet dypalëshe, Bosnja me paqen e vet të brishtë, marrëdhëniet e
tendosura etnike në Maqedoni apo dhe marrëdhëniet shqiptaro-serbe janë shenja
që tregojnë se lufta është fituar, por paqja e përjetshme akoma s’është
arritur. Ashtu si dihet, procesi më i vështirë në zgjidhjen e konflikteve
etnike është ndërtimi afatgjatë i paqes, gjë e cila në Ballkan përkarshi
ëndrrës europiane të rajonit duket sikur është ndërtuar, por për fat të keq
ende nuk është stabilizuar. Problemi më i madh në hartën shtetërore e për
rrjedhojë dhe në atë etnike e kulturore në Ballkan është ekzistenca e
minoriteteve etnikë, kulturorë e gjuhësorë brenda shteteve kombëtare të
krijuara në luftërat ballkanike, të cilët edhe pse shpeshherë trajtohen me
togfjalëshin standard si “ura miqësie”, në fakt jo rrallëherë janë kthyer në
çështje të nxehta midis shteteve. Bashkimi Europian ka kohë që përpiqet të
nxisë dialogun dhe afrimet ndëretnike, por edhe e ka të sanksionuar si një
kusht për t’iu përqasur familjes europiane respektimin e tyre nëpërmjet Kartës
së Kopenhagës. Mirëpo respektimi i Kritereve të Kartës së Kopenhagës për
minoritetet nuk duhet të jetë vetëm një detyrim ligjor për të arritur disa
standarde më shumë në fushën e të Drejtave të Njeriut, por mbi të gjitha
përqasje kulturore e shpirtërore pranimit të Tjetrit. Ne të gjithë jemi
produkte të shumë identiteteve kulturore brenda nesh që në një moment të
caktuar kemi zgjedhur të identifikohemi me një identitet ndaj respektimi i
identiteteve etnike dhe kulturore të të tjerëve në radhë të parë është edhe një
respekt ndaj disa brezave paraardhës.
Njëqind
vjet më pas Europa përgatitet të festojë shpërthimin e Luftës së Parë Botërore
më së shumti si një festival paqeje ku fuqitë ndërluftuese tashmë janë miq dhe
ndajnë të njëjtën përgjegjësi nën çatinë e Bashkimit Europian. Këtij mozaiku
feste pritet t’i bashkëngjiten dhe të gjitha shtetet ballkanike, por nëse nuk
arrijnë të rikonstruktojnë gjuhën dhe adresimin ndaj njëri-tjetrit dhe bashkë
me të dhe sfidën e rishkrimit të historisë, kjo përpjekje në anët tona do të
ngjajë më tepër si një panair mesjetar i dëshmimit dhe matjes së forcave sesa
një përpjekje serioze për të braktisur stereotipat kulturorë të ngritura rreth
nesh. Deri më tash Ballkani ka hyrë në gjuhën politike të Europës me dy fjalë
si “fuçi baroti”-vend konfliktesh që priten të shpërthejnë nga momenti në
moment dhe “ballkanizim” për sjellje politike që sjellin copëzime të ndryshme
dhe të panevojshme. Mendoj dhe besoj fort se ka ardhur koha që emri i
gadishullit të bëjë të mundur të iniciojë dhe përdorimin e një fjale të re që
të reflektojë konotacione më pozitive.
No comments:
Post a Comment