Koha e vërtetë për Ndryshim!

Në kuadër të festimeve për 95 vjetorin e shpalljes së Pavarësisë ,natyrshëm gjithë shqiptarve u vjen ndër mend një pyetje sa i sukseshëm ka qenë shteti i tyre për t’iu afruar shërbimet për të cilat është krijuar. Në përballjen e tyre me tërë korpusin legjislativ që është themeluar për të rregulluar marrëdhëniet e tyre midis njeri-tjetrit, shqiptarët janë sjellë dhe vazhdojnë të sillen me të si me një organizëm të huaj dhe jo si me një krijesën e tyre. Këtu nuk është fjala për të mohuar rolin e shtetit edhe pse s’është aspak çudi që në mendjet e shumë njerzve të zhgënjyer nga mosfuksionimi e tij t’u ketë shkuar në mend, por për të përcaktuar dhe analizuar këtë marrëdhënie dashuri-urrejtje që njeriu i sotëm modern shqiptar vazhdon ta ketë me shtetin e vet.

Mjafton të përmendim këtu periudhat kur janë ndërruar sistemet dhe shteti është paralizuar menjëherë. Ajo që bie në sy është se nuk janë prishur e shkatërruar struktura apo forma të dhunës ndaj të cilave qytetarët ishin të ndjeshëm por fatkeqësisht janë prishur e shkatërruar arkiva, kadastra e dokumenta historikë që shprehin vetdijen historiko-shtetformuese të kombit. Në këtë kuadër nuk të bën përshtypje se përse ka aq pak dokumenta origjinalë historia shtetformuese e shqiptarve. Rasti më flagrant në këtë drejtim është zhdukja e dokumentit origjinal të Pavarësisë, i cili i përket një kohe të afërt pa bërë fjalë këtu për dokumenta të tjerë më të hershëm që as që mund të bëhet fjalë.Si gjithmonë nuk kanë munguar zërat që këto shkatërrime t’iu jenë faturuar të huajve apo shërbimeve sekrete të fqinjve.Paranoja e të jetuarit si në rrethim dhe me armiq gjithandej në thelb nuk është një shpikje e socializmit real në Ballkan, por pasojë e një jete të gjatë farefisnore e të ndrydhur patriakale. Para se të kërkojmë faje dhe komplote tek të tjerët,ne duhet të analizojmë thellë brenda vetes tonë deliret e të qenit “anti-shtet” dhe vazhdimësinë e të jetuarit në anarki.

Një vështrim social-psiqik i historisë së shqiptarve tregon një fakt të çuditshëm që nuk është i pranishëm tek popujt e tjerë fqinjë.Sa herë që ata janë gjendur në hapësirat e mëdha të perandorive kanë shkëlqyer me gjenialitet në reformimin dhe mbijetesën e tyre. Kështu është shumë i njohur roli i perandorve ilirë në të shkuarën e largët ,në mbijetesën dhe forcimin e Perandorisë Romake, apo roli i shqiptarve në të shkuarën e afërt në Perandorinë Turke. Këto fakte rrëzojnë edhe pse tërthorazi një nga akuzat e pabaza që u bëhen shqiptarve nga fqinjët e vet se atyre u mungon elementi shtet-formues dhe në emër të kësaj pseudoarsye është kërkuar që fqinjët të rregullojnë sipas “mënyrës” së tyre punët në territorin shqiptar. Kështu në fillimet e shekullit të kaluar fqinjët ballkanikë pretendonin se kishin më tepër aftësi shtet-formuese se shqiptarët, prandaj duhej që shumë territore shqiptare t’iu bashkëngjiteshin shteteve fqinjë sepse po t’iu liheshin shqiptarve, do zhyteshin në anarki. Një arsye qesharake për tu marrë seriozisht por kur interesa gjeo-politike janë më të rëndësishme sesa virtualiteti i një kombi që po trokiste nga të fundit në shtëpinë e shteteve-nacionalë,argumenti i mësipërm bëhet dogmë dhe platformë për të justifikuar veprime të pafalshme dhe me pasoja të mëdha në tërë historinë e Ballkanit. Shqipëria në vitin 1913 u copëtua në mënyrën më të pashembullt në tërë historinë e Evropës duke e lindur shtetin e ri shqiptar mes një anarki territoriale.

Qytete dhe krahina të tëra që jetesën shpirtërore , ekonomike dhe politike e kishin të përbashkët me qytete dhe krahina që u lanë jashtë Shqipërisë, degraduan në qendra të vogla të papërfishme duke humbur kështu shkëlqimin e parë.Noli në një artikull të tij në vitet 20’ nënvizonte pesë anarkitë që nuk lejonin integrimin kombëtar të shqiptarve(kupto respektimin dhe forcimin e shtetit shqiptar). Kështu anarkisë territoriale mund t’i shtojmë këtu sipas Nolit anarkinë fetare, shoqërore, morale, politike dhe atë ideve. Megjithëse Noli shkruajti për to në fillim të viteve 20’, në qoftëse i hedhim një sy realitetit të sotëm fatkeqësisht do të shikojmë që ato janë të pranishme.

Anarkia fetare edhe falë përpjekjeve të vazhdueshme të shqiptarve dhe tolerancës së tyre të mirënjohur fetare, pas formimit të shtetit shqiptar nuk ka kërcënuar më seriozisht egzistencën e shtetit, por gjithsesi shpesh herë tani së fundmi ka dalë si problem. Ngritja e simboleve të mëdha fetare,theksimi se kujt i përket Shqipëria sipas besimit fetar të popullsisë janë precedentë të rrezikshëm që nuk sjellin gjë tjetër veçse përçarje dhe amulli.

Anarkia shoqërore vazhdon të mbetet një nga anarkitë më të rrezikshme që pengon mbarëvajten e shtetit. Shqiptarët trashëguan një rend shoqëror që regjimi komunist e shkatërroi pa mëshirë duke krijuar nga Shqipëria e pronarve të tokave e borgjezisë së vogël , Shqipërinë e “punëtorve dhe fshatarve”. Kjo lloj përmbysje radikale vazhdon të ketë efekt dhe në shoqërinë e sotme duke krijuar konflikte sociale midis “punëtorve dhe fshatarve” që u pasuruan shpejt pas zhvillimeve demokratike dhe ish-pronarve që mbetën me gisht në gojë.

E lidhur ngushte me anarkinë shoqërore është dhe anarkia morale, ku e ashtëquajtura klasë e re drejtuese e Shqipërisë nuk është në gjendje të luajë rolin e saj si lokomotivë për zhvillimin e vendit. Kjo gjë vjen pasi fatkeqësisht ka një mospërputhje të madhe midis nivelit të pasurisë së tyre dhe ndjenjës së përgjegjësisë dhe nivelit kulturor aq të nevojshëm për një klasë për të pasur një rol promovues. Kjo gjë dallohet qartë në një faktin, që kjo shtresë e popullsisë mund të shpenzojë shuma të mëdha në luks dhe në spektakle të pakuptimtë bukurie, por nuk e quan të arsyeshme ti ndërtojë një monument Naim Frashërit apo Fan Nolit duke e kërkuar këtë iniciative nga shteti!

Anarkia politike vazhdon të jetë një sëmundje lëngate për shtetin shqiptar,ku konsesusi dhe mirëkuptimi janë më tepër fjalë të huaja për botkuptimin e klasës politike sesa nocione veprimi dhe bashkimi. Dhuna verbale, denigrimi, presionet e hapura dhe të fshehta,akuzat e pathemelta vazhdojnë të përbëjnë karakteristikat e klasës politike shqiptare duke e kthyer atë një telenovelë mafioze ku prokurori nuk di se ku të kap hajdutin, ku hajduti brenda një nate kthehet në shenjtor, ku shenjtorët pretendojnë se bëjnë thagma e ku thagmat nuk egzistojnë por mund te parashikohen. Parashikimet për të ardhmen e shqiptarve në Bashkimin Evropian janë karamelet që u “shiten” njerëzve të zakonshëm për ti mbajtur larg nga problemet e përditshme.

E lidhur ngushtë me anarkinë politike është anarkia e idealeve, ku ashtu si thotë dhe Noli, ato “vazhdojnë të mbeten në errësirë”.

Idealet e larta të mirëqënies të prosperitetit dhe bashkimit kombëtar janë tradhëtuar poshtërsisht nga e gjithë shoqëria duke i zevendësuar me ato të interesave të ulta meskine për mirëqënie personale,makutërisë për tu pasuruar dhe rrëmbimit dhe tjetërsimit të pronës së tjetrit. Mosrespektimi i dinjitetit njerëzor shfaqet qartë në krizat e vazhdueshme të energjisë dhe mungesës së ujit të pishëm, mosregjistrimin e popullsisë, konsumimin e ushqimeve të pakontrolluara dhe planeve për kthimin e vendit në një kazan plehrash mbetjesh nuklearesh dhe ndotjesh ambjentaliste.

I gjithë ky realitet trishtues përkthet në mosfuksionim të shtetit të së drejtës, në amulli dhe pasiguri që mbizotëron kudo duke e kthyer shtetin dhe territorin shqiptar në “Qafën e Rrëmujës”. Integrimi në institucionet euro-atlantike nuk mund të bëhet duke jetuar mes këtyre anarkive por duke i dhënë fund atyre dhe duke vendosur shtetin e së drejtës. Reformat institucionale nuk mund të bëhen për hir se duhen “bërë “apo se kështu kërkon perëndimi, por ato duhen konceptuar si një domosdoshmëri e brendshme për të ecur përpara. Çlirimi i energjive të reja duhet të vijë natyrshëm nëpërmjet adaptimit të vetive të veçanta të shqiptarve në botën e sotme të Globalizmit dhe përshtatjes së delirive të vjetra të qeverisjes së perandorive të mëdha në mënyrë që përvjetoret e tjera të pavarësië të mos na gjejnë në këto situata të trishtueshme, por në botën e rregullit dhe prosperitetit. Këtë gjë s’mund ta realizojë kjo klasë politike e vjetër e stërlodhur, e korruptuar dhe adhuruese e anarkive, por një klasë e re politike e mëkuar larg qumështit të hidhur të patriakalizmit tribunar, nepotizmit e bolshevizmit të “proletarit pa atdhe”. Tranzicioni nuk mund të vazhdojë në pafundësi, tashmë me të vërtetë ka ardhur Koha e vërtetë për Ndryshim.

Rrugëtimi i identitetit fetar

Egzistenca e shtetit shqiptar të vitit 13’ e në vazhdim do përbente një kuriozitet të veçantë sociologjik për të gjithë ata që do ta ndiqnin nga afër, pasi kërkohej të kryhej pothuajse e pamundura, të ngrihej dhe mbijetonte një shtet me fqinjë agresivë që nuk dëshironin që ta njihnin pasi tokat shqiptare i konsideronin si plaçka të luftës ballkanike që kishin fituar, me rezerva financiare të pamjaftueshme as për të paguar rrogat e nëpunsve të vet dhe me një popullsi që ishte në mes të formimit të identitetit kombëtar dhe e ndarë në katër besime fetare. Nga të gjitha vështirësit, kjo e fundit paraqiste pengesën më të madhe pasi identiteti fetar dhe bashkimi fetar ka qenë një nga qelizat më të forta të shoqërive,që kanë aspiruar dhe janë krijuar si kombe. Në vende të ndryshme këto tipare vazhdojnë ende të jenë përcaktues për zgjedhje të ndryshme apo hartimin e politikave të ndryshme. Në Shqipëri për shkak të egzistencës së tre besimev fetare,identiteti fetar u mënjanua nga zgjimi nacionalist i tyre,duke ia lënë rrugën kulturës dhe gjuhës kombëtare. Në këtë rrugë të pashkelur nga asnjë nga fqinjët e vet ballkanikë ,shqiptarët filluan sprovën e tyre për të ndërtuar shtetin e tyre, sprovë që pas etheve të para vetshkatërruese të bazuara mbi identitetet fetare, si lëvizja e Haxhi Qamilit, lëvizja “epiriotase” e Zografos dhe republika e “vetshpallur” e Mirditës nga Marka Gjoni, përgjithsisht ka dalë me sukses, duke u bërë kështu një ilustrim i teorisë së dështuar të historicizmit dhe një rrugë moderne përsa i përket marrëdhënieve të shtetit me religjionin.

Analiza tradicionale të marrëdhënive midis shteteve dhe besimeve fetare tregojnë se ka tre modele të tilla.Modeli i parë është sistemi i bazuar në marreveshje midis shtetit dhe besimeve fetare, modeli i dytë është sistemi i karakterizuar nga egzistenca e kishës shtetërore apo nacionale dhe sistemi i tretë, i cili ka një një ndarje të qartë midis shtetit dhe besimeve fetare. Modeli i tretë i cili quhet dhe secular apo laik dhe është modeli të cilin ka marrë për bazë shteti shqiptar për të ndërtuar marrëdhëniet e veta me komunitetet fetare. A është kjo zgjedhje, një prirje moderniste e shqiptarve apo është një zgjedhje e detyruar për shkak të identiteve të ndryshëm fetarë që është e përbërë Shqipëria? Natyrisht përgjigjie nuk mund të jepet lehtë, veçanrisht nëse krahason aspekte të tjera të jetës dhe kulturës sonë për të parë nëse ato kanë qenë kaq moderne sa prirja e shqiptarve përkundrejt besimit fetar në këto 85 vjet të shteti të stabilizuar shqiptar. Por edhe në qoftë se nuk është kështu,do me thënë zgjedhja në fillimet e viteve 20’ ka qenë e imponuar për shkak të realiteteve fetare, askush nuk mund ta mohojë sot prirjen moderniste të identitetit fetar të shqiptarve.

Kjo prirje është e lidhur shumë e ngushtë dhe me identitetin kombëtar kaq të përfolur në ditët tona, aq sa shpesh herë duket se në debatin Lindje-Perëndim do të përcaktohet dhe vendi i shqiptarve në hemisferë sipas besimit të tyre fetar. Kjo lloj përqasje mendoj se është e gabuar sepse të kërkosh ti përshtatesh mjedisit (do me thënë Evropës ku jetojmë) do të thotë që ta konsiderosh veten një “patate të Lisenkos”, e cila rritet dhe fryhet por humbet shijen e vetë origjinale.Ka një farë afiksacioni të shqiptarve në ditët e sotme me pragmatizmin e skajshëm të “evropianizimit” të jetesës së tyre, ku dhe identiteti fetar tashmë i paracaktuar sipas disave, përderisa rrojmë në Evropë duhet të ketë një tendence kristianizmi ose në qoftë se jo e tillë, të “paktën semi-kristian” siç e përcaktonte Konica në prag të shpalljes së pavarësisë.

S’ka asnjë gjë të keqe nëse në momente të caktuara individë apo grupe njerëzish vendosin të përqafojnë një identitet tjetër fetar nga ai i mëparshmi, aq më tepër që kjo është e garantuar nga Karta e të Drejtave Themelore të Njeriut, artikulli 10, por kur kjo tendencë shkon dhe në përqafimin e një identiteti kombëtar tjetër atëherë këtu çalon diçka,dhe duhet të fillojmë të dyshojmë nëse zgjedhja është bërë sipas kërkesës shpirtërore të pa përmbushur nga besimi i mëparshëm apo thjesht pragmatizëm në përftimin e një statusi të qytetarit të hemisferës perëndimore? Me hemisferë perëndimore nënkuptoj Perëndimin me të tërë zhvillimin e tij social, historik kulturor, përkundrejt Lindjes të përfaqësuar nga hemisfera lindore.Shqiptarët kanë patur fatin historik (mirë apo për keq, kjo mbetet ende një pyetje e hapur) tu përkasin të dyjave influencave dhe të jenë vendi ku të dyja botët janë ndeshur ashpër. Vetëm 95 vjet më parë territori ynë konsiderohej Lindja e Afërme dhe ishim pjesë e një perandorie që shtrihej nga Eufrati deri në Ballkan, kurse 95 vjet më vonë territoret tona quhen Ballkani Perëndimor dhe jemi gati të hyjmë në njësinë më të përparuar përsa i përket sot zhvillimit kulturor, social dhe ekonomik - Bashkimin Evropian.

A do të marrim me vete ndonjë gjë nga të qënit tonë si ex-Near Eastern apo do hyjmë si present-Balcan Western, që është afër për të mos thënë më mirë pro-european life style. Përgjigjen mund ta kërkojmë ta gjejmë në diasporat shqiptare në Evropë të cilat janë integruar më shpejt sesa popullsia në Shqipëri në tërësinë administrativo-ekonomikë ku ne aspirojmë të hyjmë.Fatkeqësisht, vihet re një ri-gjallërim i identitetit fetar disa herë të trashëguar disa herë të fituar në vendin pritës, dhe që shpesh herë është i shoqëruar dhe me përqafim të një identiteti tjetër kombëtar.Jemi ndoshta nga të paktat shtete në Evropë që mund të kemi probleme të vetdijes kombëtare dhe të “kacafytjes” nacionaliste për të bindur njerëz tanë, bashkëatdhetarë se na përkasin “neve” dhe jo “të tjerve”. Në fakt fenomeni nuk është i ri, pasi në asnjë komb tjetër në Evropë nuk gjendet shprehja “gjaku yne i shprishur”. Për shekuj me rradhë shqiptarët furnizuan repartet drithëruese të jeniçerve dhe shpesh herë qindra nga ata bënë një karrierë të shkëlqyer me një identitet të ri fetar dhe identitet të ri kombëtar, por çështja shtohet nëse gabuam njëherë në mugullirat tona të historisë kur nuk ishim të ndërgjegjshëm si komb a duhet të gabojmë tani sërish në prag të festimit të njëqindvjetorit të pavarësisë?

Duke qenë njëherë viktima të një inxhinirie sociale që na shkatrroi rëndë sepse kthimi jonë nga Njeriu i Ri i socializmit real në homosapiensin normal u shoqërua me trauma, efektet e të cilave i shikojmë përditë në jetën tonë të përditshme,do të jetë shumë e vështirë që të krijojmë apo të marrim hua një identitet tjetër. Nëse egzistenca dhe mbijetesa e shtetit shqiptar të vitit 1913’ ka pushuar së qeni një eksperiment sociologjik,dhe është tashmë një realitet atëherë suksesin nuk duhet ta shikojmë në tipin e këshillave koniciane për të përqasur identitete,por në diversitetin e këtyre identiteteve. Shoqëria e sotme shqiptare pas një rrugëtimi të gjatë të integrimit të kulturave, si rezultat i identiteve të ndryshme fetare është çka Evropa ka propaganduar dhe kërkuar të jetë shoqëria e saj në të ardhmen. Krisma e armës që vrau arkidukën Ferdinant në Sarajevë më 1914, prishi përgjithmonë dhe Bosnjën idilike të Ivo Andricit dhe statukuo-n fallco të harmonisë midis identiteve fetare që se ndjenin veten një komb. Fatmirësisht shqiptarët kanë zgjedhur që të ndihen si komb në fillim dhe pastaj të identifikohen si identitete fetare dhe kjo prirje moderniste e tyre ka treguar se ka qenë zgjedhja më e mirë që kanë bërë ndonjëherë.Përgjigjia proverbiale e poetit kombëtar të shqiptarve patër Gjergj Fishtës, kur një diplomat francez e pyeti sesi ka mundësi që të besosh në mbijetesën e një shteti të tillë me tre besime? ishte:“po është e vertetë zotëri se kemi tre besime, por ne nuk kemi pasur ndonjëherë Natë Shën Bartolemeu”, vazhdon të mbetet sfiduese edhe për kombe dhe shtete shumë më të zhvilluara sesa Shqipëria.

Rehabilitimi i pamerituar i Serbisë

Shakaja e njohur gazetareske që qarkulloi në Evropë, pas ndarjes së Serbisë dhe Malit të Zi se “Serbia është si Nokia, sa vjen e bëhet më e vogël ” nuk ishte një krahasim i goditur, për dy arsye. Së pari, të gjitha pjesët që ka humbur apo përmirësuar Nokia kanë qenë të saja origjinale, ndërsa Serbia ka humbur territore me popullsi jo serbe me përjashtim të Krajinës në Kroaci dhe republikës ”Serbska” në Bosnje. Së dyti Nokia pas çdo humbje apo përmirësimi që ka pësuar është bërë më moderne ndërsa Serbia përkundrazi pas çdo humbje territori është radikalizuar më shumë në qëndrimet e saja ekstremiste duke rrezikuar paqen në Ballkan.

Por këto fakte të cilat duken të thjeshta në plan të parë për cilindo vëzhgues të gjendjes në Ballkan, janë kthyer në një rebus të vërtetë për diplomacinë evropiane.Përgjigjësisht në mendimin politik evropian për të zgjidhur krizën e shkaktuar në statusin e Kosovës, po vërehet një evolucion negativ, që shkon deri në propozime të çuditshme si është ai i ndarjes së Kosovës në bazë të ndarjes etnike. E thënë ndryshe, rikonfigurim i shteve etnike,premisa nga e cila nisi luftërat ballkanike Sllobodan Milosheviçi-Kasapi i Ballkanit,modeli i të cilit po dënohet në Hagë. Mishmashi i deklarimeve diplomatike në favor të një modeli të dështuar nga koha, ngre natyrshëm pyetjet se kujt mund ti shërbejë ky model? A ka në të një logjikë integruese evropiane apo bëhet thjeshtë për të ruajtur balancat në Ballkan? Nuk e dimë se çfarë kanë kokë diplomatët e ndryshëm evropianë kur propozojnë këto zgjidhje të çuditshme, por fatkeqësisht vërehet se ato janë afër qëndrimeve serbe. Edhe pse nuk harrohet të thuhet, se kjo zgjidhje propozohet në qoftëse palët bien dakort,fare mirë mund të kuptohet se ky variant është varianti minimalist serb për çështjen Kosovës ose më mirë të themi e keqja më e vogël për nacionalizmin serb. Variante të tilla janë hedhur dhe për Maqedoninë, kur vendi ishte në krizë etnike,por ndërsa aty u hodhën poshtë si të papranueshëm, në Kosovë paraqiten si variante të mundshme. Shqiptarët kanë dhënë prova se dinë të jetojnë në harmoni me popujt e tjerë, siç është rasti i Maqedonisë kur pas marrëveshjes së Ohrit nuk janë shënuar më konflikte me karakter etnik,po kështu në të njejtën mënyrë dëshmuan se dinë të jetojnë në harmoni dhe në Kosovë kur pranuan planin Ahtisari,që një minoriteti rreth 8% i jep atribute shtetformuese.

Përpjekjeve agonuese të Serbisë për të ruajtur sovranitetin e vet në Kosovë i ka ardhur në ndihmë qëndrimi dyzues dhe i vakët që diplomacia evropiane ka mbajtur ndaj çështjes së Kosovës, duke krijuar kështu një klimë mëse të përshtatshme për deklarimet dhe kërkesat e nacionalizmit agresiv serb. Në paraskenat e diplomacisë europiane ndihet një simpati e heshtur për Serbinë e konkretizuar në politikën e ashtëquajtur të “shkopit dhe karrotës”, e cila synon integrimin e Serbisë brenda strukturave evropiane pa i dhënë rëndësinë e duhur katharsisit nga ana e Serbisë, që me fjalë të tjera do të thote se Serbia pa e dënuar politikën e saj të vjetër e cila për fat të keq vazhdon të mbetet dhe e re, mund të integrohet në Bashkimin Europian, me qëllim që të inkurajohen forcat demokratike në Serbi!

Ekzistenca e forcave demokratike në Serbi është një rebus më vete, madje as më entuziastët e intregistëve europianë nuk mund ti zbulojnë lehtë, pasi pothuajse të gjitha forcat politike serbe,jo vetëm që nuk ndihen fajtor për politikat e shkuara por kërkojnë të mbajnë me thonj e dhëmbë çdo përfitim që kanë fituar në emër të tyre. Në këtë kontekst, rehabilitimi i Serbisë duke i afruar anëtarësi të shpejtë në institucionet ndërkombëtare si Bashkimi Europian dhe NATO mund të japë një shembull të keq në rajon, sesa më ashpër dhe keq mund të sillesh në arenën rajonale po kaq shpejt mund të fitosh predispozitat e standarteve për të cilat vende të tjera janë përpjekur shumë për ti arritur.

“Mosdënimi i krimit, çon në përsëritjen e tij”. Kjo është një sentencë e njohur që mund të nxjerrësh nga bota shekspiriane e tragjedive të mëdha, e cila jep shembuj të shumtë sesi njërëz e madje dhe shtete degjenerojnë në kasapana të vërteta kur krimi fshihet dhe nuk dënohet.Asnjë kërkim faljeje,asnjë distancim nga e kaluara deri tani nuk kemi dëgjuar nga klasa politike serbe, akoma më keq kemi dëgjuar deklarime ultranacionaliste se “bombardimet ndaj Serbisë kanë qenë një gabim i madh dhe se Evropa nuk duhej të ngatërrohej për shkakun e dy milionë shqiptarëve”. Akoma ka të humbur që nuk u dihet nami e nishani, akoma ka familje të viktimave të cilat nuk kanë dëgjuar një falje publike nga ata të cilët jo më pak se 10 vjet më parë ushtruan një genocid të pashembullt në zemër të Europës.Serbia nuk ndihmohet aspak duke i falur asaj të kaluarën e afërt por dhe të renë e sotme e cila në shume aspekte reflekton të vjetrën.

Rehabilitimi i Gjermanisë në skenën politike europiane, nisi vetëm pasi ajo i njohu dhe dënoi krimet e nazizmit. Akoma tani pas më shumë se 60 vjetësh, intelektualët dhe kombi gjerman kërkojnë falje për Holokaustin dhe krimet e pashembullta kundër njerëzimit,duke shprehur kështu jo vetëm kulturën e tyre të thellë por dhe rrjellojat e një procesi të gjatë denazistifikimi që u zbatua në Gjermani nga qeveritë gjermane dhe nga Aleatët. E njëjta praktikë duhet të ndiqet dhe me Serbinë për ta shpëtuar njëherë e mirë nga ethet e nacionalizmit agresiv dhe për të nisur me të vërtetë procesin e demokratizimit dhe integrimit evropian të saj. Vetëm kështu diplomacia evropiane do të mund me të vërtetë të ndihmojë Serbinë, për të cilën qëndrimi dhe kontributi i saj në zgjidhjen e statusit të Kosovës do të mund të kthehet në një provë të vërtetë ontologjike, të papërceptueshme për momentin nga qytetarët e vet-robër të politikës së përditshme të Kushtunica e Kompani, por egzistuese e shpirtit të ri të çliruar nga demonet e Naçertanias, projekteve shpërngulëse të Vasa Cubriloviqit dhe spastrimit etnik të Sllobodan Millosheviçit. Në epokën e dixhitalizuar nuk mund të pranohen ikona të urrejtjeve etnike,dhe Serbia si një shtet europian përpara se të bëjë “new look-un” e vet për tu anëtarësuar në Bashkimin Evropian duhet të realizojë katharsisin nga e kaluara e mbrapshtë ultranacionaliste.

Integrimi evropian dhe regjistrimi i minoriteteve

Në prememorien që qeveria greke paraqiti në Konferencën e Londrës në 1913 mbi kufinjtë dhe popullsinë e Epirit vërehet se popullsia e kazasë së Korçës (regjistrimi i vitit 1908) numëronte “69.609 banorë nga të cilët 35.438 “grekë” dhe 34.171 muslimanë. Nga këta 35.438 të ashtëquajtur “grekë”, 33.438 ishin shqipfolës dhe 1.544 vllehfolës. Me fjalë të tjera në kazanë e Korçës sipas kësaj prememorie kishte 34.171 shqiptarë muslimanë, 34.894 shqiptarë ortodoksë dhe 1.544 vlleho-shqiptarë” dhe asnjë grek. Në raporte pothuajse të njëjta është dhe popullsia e kazave të tjera të vilajetit të Janinës si Përmeti, Kolonja madje dhe në krahinën e Himarës kaq problematike sot, numri i popullsisë jepet 11.968 nga të cilët 3.865 ishin greqishtfolës. Me përjashtim të kazasë së Gjirokastrës ku egzistonte një minoritet grek në të shtatë kazatë e tjera të Shqipërisë sipas kësaj prememorie,numri i grekofonëve ishte i papërfillshëm.

Ngatërrimi qëllimisht i kombësisë me besimin fetar ka qenë një tipar që ka ka karekterizuar politikën greke të asaj kohe dhe fatkeqësisht si shikojmë dhe nga disa deklarime të disa përfaqësuesve të lobit grek në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vazhdon të jetë dhe sot për disa qarqe. Kështu psh personi “non grata” i vitit 1994, i shndrruar si me magji brenda pak vjetësh në një person të mirëpritur nga kryeministrat qeverive shqiptare-z Nikolas Geixh pretendon në një artikull të botuar në “National Herald” – gazetë e lobit grek në Sh.B.A se numri i minoritarëve grekë në Shqipëri “është 500.000 deri në 600.000”. Më andej z Geixh vazhdon të analizojë se numri mbetet i paqartë nga “frika e autoriteteve në Shqipëri,për të bërë numërimin e popullsisë” dhe se numri i minoritarëve grekë do të rritej pasi “vllahët në Shqipëri vetidentifikohen si grekë” . Nuk është e vështirë të kuptosh se në mes prememories greke të vitit 1913 dhe argumentave që përdor z.Geixh ka një lidhje organike, i cili është një qëndrim konstant që nuk është i ri për shqiptarët.     

Qeveritë greke në të shkuarën sa herë që u është dashur të mbështesin veprime të dënueshme nga komuniteti ndërkombëtar kanë gjetur rrugën e tretë për të promovuar pretendimet e tyre. Kështu psh, qeveria e Venizellosit në vitin 1914 kur i bëhej presion për tu tërhequr nga kufinjtë shqiptarë të njohur nga Konferenca e Londrës,organizoi lëvizjen famëkeqe epiriotase,ku kryetar i saj ishte një ish-ministër i jashtëm i Greqisë-renegati Kristaq Zografo! Bandat e Zografos dhe trupat e rregullta greke paraqiteshin si vendas të revoltuar që “s’duronin dot të qëndronin nën shtetin shqiptar”. Po kështu vepruan nacionalistët grekë dhe në rastin e Qipros në krizën e vitit 1974 ku sërish nacionalistë ekstremistë nga Athina organizuan grushtin e shtetit kundër peshkopit Makarios dhe në mënyrë të dhunshme dëshironin të shpallnin bashkimin e Qipros me Greqinë. Kur komuniteti ndërkombëtar reagoi kundër këtyre manovrave, qeveria greke nxitoi të distancohej por askush nga ata që e njeh politikën greke se vë në dyshim se në qoftëse do kish patur një miratim të heshtur ,Greqia do ta kish shpallur aneksimin e Qipros. Kjo lojë si “macja me miun” me parimet e së drejtës ndërkombëtare duke ndërthurur të drejtën e vdekur historike me të drejtën “vetvendosëse” që ka luajtur shteti grek në arenën rajonale dhe që ka reminishenca dhe në politikën e sotme, pavarësisht integrimit evropian të Greqisë, ka influencuar dhe në qëndrimet politike të minoritetit grek në Shqipëri.   

Është më se i njohur parimi se minoritetet gjithmonë shprehin politikën e heshtur , atë “të nën tavolinave” të vendit amë dhe minoriteti grek s’ka pse bëj përjashtim në këtë pikë. Shteti shqiptar ka ndërmarrë që në vitin 2001 një regjistrim të popullsisë i cili dështoi sepse qeveria greke e quajti jo të “kompletuar”, për shkak se në pyetësor nuk përfshihej pyetja për besimin fetar.Për të njëjtën arsye minoriteti grek në Shqipëri e bojkotoi këtë regjistrim dhe që atëherë bën thirrje për një regjistrim të ri të bazuar në “vetdeklarimin” dhe besimin fetar. Ndërsa në Bashkimin Evropian, ku prej kohësh është anëtar dhe shteti grek, besimi fetar ka kohë që është hequr dhe nga kartat e identifikimit dhe nuk përbën më aspak më ndonjë kriter për përcaktimin e kombësisë, ustallarët e Athinës dhe çirakët e tyre në Shqipëri kërkojnë ta imponojnë atë si të tillë.

Po kështu parimi i dyshimtë i “vetdeklarimit” nuk mund të përbëjë një element bazë për përcaktimin e kombësisë, sepse do të ndodhë si me gjithë ata shqiptarë të Jugut në vitin 1914, që nën kërcënimin e bajonetave deklaruan se ishin grekë dhe kur u tërhoq ushtria greke,deklaruan sërish kombësinë e tyre shqiptare. Sot situata është pothuajse e njëjtë vetëm se është më e ulët moralisht përsa i përket zhvillimit të ndërgjegjies sonë kombëtare, bajonetat janë zevëndësuar me pensione të paligjshme që shteti grek ka pajisur një pjesë të madhe të popullsisë shqiptare të jugut, e cila ka të përbashkët me grekët vetëm përkatësinë fetare,por aspak kombësinë.E pakuptushme mbetet politika e shtetit grek në këtë drejtim që pranon të pajisë me pensione shtetas të një shteti tjeter pa punuar qoftë dhe një ditë në Greqi! Ndoshta “evropianistët” tanë të integrimit mund të na japin një përgjigjie për këtë.

Fatkeqësisisht i gjithë ky aktivitet kryhet nën hundën e shtetit shqiptar, përfaqësuesit e të cilit pranojnë se “në emër të integrimit euro-atlantik” mund të shkelin një sy, pa pyetur asnjëherë qytetarët e vet nëse do të deshin një integrim me identitete të deformuara? Arsyet që jepen herë pas here për të përligjur këtë pasivitet të shtetit shqiptar janë se “Greqia është patner strategjik dhe se fundi-fundit të gjithë do integrohemi në Europe”, tingëllojnë mjerane ndaj veprimeve të shtetit grek dhe shteteve të tjera në rajon. Ndonse ka një vit që është nënshkruar marrëveshja e MSA-së, parlamenti grek se ka miratuar akoma atë. A mund të përkthehet ky “diversion populist” i shtetit grek ndaj popullsisë shqiptare dhe një minoriteti të njohur prej kohësh si minoritet vllah dhe jo si grek,si politikë evropiane integrimi apo mund të përcaktohet si politikë e vjetër asimilimi? Kur Hungaria u pranua në Bashkimin Evropian,shpalli se të gjitha minoritetet hungareze mund të pajiseshin me karta nga shteti hungarez për të lëvizur lehtësisht në Evropë,një veprim i cili mori përgjigjien e shpejtë nga shteti rumun që përfshin brenda tij një minoritet të madh hungarez, duke e çuar çështjen në Bruksel. Bashkimi Evropian u dha të drejtë shqetsimeve rumune dhe e këshilloi Hungarinë të mos shkonte më tej në veprimet e saj. Nuk u vërejt ndonjë pengesë ndaj Rumanisë,e cila vazhdoi të zbatonte reformat e duhura dhe u pranua në Bashkimin Evropian në datën që ishte rënë dakort.  

Në këtë kontekst nuk e di pse politikanët tanë vazhdojnë të sillen me kompleks infioriteti pa i emërtuar kurrë gjërat si janë apo pa iu drejtuar Brukselit si kryeqyteti i vlerave demokratike që nuk mund të lejojë deformime të tilla regjistrimi në shekullin e XXI, por duke qënë se atdheu është i të gjithve ne nuk mund të lejojmë që të deformohet identiteti i disa bashkombasve tanë, në emër të një ëndrre që mund ta arrijmë dhe duke qëndruar shqiptarë. Kjo vlen për atë pjesë të politikës që shqetësohet vërtet për integrimin dhe u trëmbet influencës greke në institucionet euro-atlantike, kurse përsa i përket atyre që u trëmben kthimit në masë të emigrantëve dhe u gëzohen milionave që ata dërgojnë në Shqipëri për ti shitur efektet e tyre si suksese ekonomike apo atyre që janë drejtues bordesh në biznese greke-shqiptare u vlen t’u kujtohet shprehja e njohur e poetit Ali Asllani se “Koha është e maskarenjve/por atdheu është i shqiptarëve”.

Shenjtërimi i lumnueshëm i Nënë Terezës

“Jepi Çezarit atë që përket Çezarit dhe Zotit atë që i përket Zotit” - kjo shprehje e njohur nga Bibla ka marrë konotacione të ndryshme gjatë shekujve. Në sensin historikografik, shprehja i referohet vlerësimit dhe kontributit të figurave të ndryshme historiko-shoqërore në kohë. Në historinë tonë të turbullt, ne shpesh herë e kemi shkelur këtë parim duke dashur që figurat historike t’iu shërbejnë qëllimeve dhe ideologjirave tona, pa u kujdesur aspak se kështu dëmtojmë integritetin shoqëror të tyre. Në fakt kjo shprehje duhet parë ngushtë me kuptimin moralo-filozofik të saj. Në sensin filozofik të Krishtërimit ajo përfaqëson një dallim të qartë midis pushtetit civil dhe atij hyjnor, midis pushtetit të përkohëshëm dhe atij të përjetshëm. Duke respektuar këtë kuptim të qartë të shprehjes, ne duhet ta bëjmë tonën atë, kur gjykojmë apo shprehemi për Nënë Terezën, pasi figura e saj është figura më ideale ku hyjnorja dhe misioni civil është i ndërthurur.

Shprehja në vetvete pasqyron një nga tiparet bazë të Universalizmit-konceptit të rendit botëror që përfaqëson një përzierje të traditave të Perandorisë Romake dhe të Kishës Katolike. Sipas këtij koncepti,bota është një pasqyrim i qiejve.Ashtu si në qiell sundon një Zot ashtu dhe në këtë botë shekullare do të sundoj një perandor dhe një papë në Kishën Universale. Edhe pse Universalizmi, mori goditje të forta nga raison d’etat i Rishelejese (ironikisht pasi Rishilieja ishte Kardinal) dhe ideja e shtetit-komb i Revolucionit Francez, prapësëprapë ai nuk është zbehur nga doktrinat e Kishës Katolike si mjet dhe predikim për të arritur paqen botërore.Madje i reformuar si koncept, ai ka kontribuar dhe në prirjet e tanishme moderne për një Evropë të bashkuar. Një vështrim i shpejtë në atë që mund të konsiderohet ngrehina e Shteteve të Bashkuara të Europës- në Bashkimin Evropian e sotëm mund të vësh re shumë lehtë se në bazat filozofike të tij ka një mbështetje të fortë në parimet e Universalizmit.

Kështu p.sh. kur ish-Presidenti i Komisionit Evropian Jacques Delor përshkruan kriteret bazë të filozofisë së sotme të Bashkimit të Evropës, nënvizon tre si të tilla.Filozofinë antike si bazë e racionalizmit të sotëm evropian, të drejtën romake si ndërtimin e shtetit modern të së drejtës dhe vlerat e kristianizmit si vlera humane dhe universale të njeriut.

Këtij universalizmi modern i përket dhe Nënë Tereza. Ajo nuk mund të shikohet dhe vlerësohet jashtë këtij prizmi.Është e vërtetë që për edukimin tonë nacionalist centrik, shumica do të dëshironte një Nënë Terezë aktive në çështjet tona kombëtare, por asaj nuk mund ti shkojë roli i Shote Galicës sepse në filozofinë që ajo besonte dhe praktikonte, predikohet “se kush përdor shpatën prej saj do të vdesë”, por as roli i aktivistes së thjeshtë të çështjes kombëtare sepse ajo besonte në paqen universale dhe vëllazërimin e popujve larg demonëve shkatërrues të nacionalizmave.Parimi i paqes universale është një nga vlerat humaniste të Katolicizmit, dhe qysh nga Koncili i vitit 1963, Vatikani kurrë nuk ka përkrahur më ndonjë luftë. Prandaj tingëllojnë të nxituara disa vlerësime që hasen nëpër faqet e shtypit të përditshëm dhe që fatkeqësisht influencojnë dhe në opinionin e përgjithshëm se “Nënë Tereza nuk ka sjellë ndonjë kontribut të veçantë për Shqipërinë,dhe se ka një himnizim të panevojshëm përsa i përket figurës së saj”. Vazhdohet dhe më tej kur përcaktohet identiteti fetar i saj,si kundërpeshë ndaj identitetit fetar të shqiptarve të tjerë duke harruar se Nënë Tereza veproi dhe ndihmoi pa dallim të gjithë të varfërit e botës. Në asnjë fjalim të saj nuk mund të dallosh ndarjet artificiale që mundohen ti veshin,por gjithmonë aty do të gjesh një burim të pashtershëm dashurie,paqeje dhe përkushtimi ndaj njerzve në nevojë.

Gjithsesi për informacion të atyre që kritikojnë Nënë Terezën apo nuk pajtohen me nderimet që i bën shteti i sotëm shqiptar,ajo kurrë nuk e mohoi origjinën e vet shqiptare dhe me pohimin e saj se ishte shqiptare i solli një shërbim të paçmueshëm kombit të vet, të harruar e të izoluar në mjegullnajat e stalinizmit.Në shërbimin e vet civil, Nënë Tereza krijoi një precedent dhe eksperiencë të pashembullt në historinë moderne të njerëzimit. Ajo u bë simboli i gjallë i humanizmit,që bëri të mundur ndryshimin e politikave botërore për njerzit në nevojë e pa përkrahje sociale. Është ky shërbim social e misionar që ringjalli sërish vlerat humane të solidaritetit, mëshirës dhe përkushtimit ndaj të tjerëve,vlera të cilat prisnin ëngjëllin e tyre për ti përhapur në një botë që flinte në hipnozën e individualizmit dhe egoizmit vetjak të post modernizmit.

Ne këtë kontekst, ne shqiptarët duhet të jemi krenarë për shënjtoren tonë dhe vlerat humaniste që ajo mbart pasi duke ia dhuruar atë njerëzimit , sërish ndihemi aktivë në kontributin moral-filozofik në mendimin filozofik botëror.Është një kënaqësi e veçantë që shenjtërimi i Nënë Terezës tashmë është një festë zyrtare në Shqipëri dhe nga viti në vit ajo duhet të kthehet në një festë të vërtetë popullore. Këtu nuk është fjala për të krijuar apo imponuar ceremonira të veçanta por duke u përpjekur për të njohur misionin fisnik të saj,shqiptarët nuk kanë sesi mos ta nderojnë dhe duan shenjtoren e tyre. Duke nderuar Nënë Terezën dhe nënvizuar kontributin e saj të paçmuar në qytetërimin modern nuk rrezikojmë aspak të biem në tautologji moderne, sepse të nderosh vlera të tilla si humanizmi,solidariteti dhe sakrifica njerëzore, vlera të mishëruara më së miri tek Nënë Tereza do të thotë ti bësh një monument vetë njerëzimit.

Patriotizmi i vakët shqiptar

Kur diplomati finlandez Ahtisari shpalli planin e vet për Kosovën,qeveria shqiptare nxitoi ta njihte si të vetmen alternativë pa bërë kritikën më të vogël për të edhe pse plani në vetvete përmbante një rradhë paqartësish përsa i përket statusit të komunave “extra territories” apo Mitrovicës ku de jure shënonte faktin se ajo mbetej brenda Kosovës por de facto saksiononte gjëndjen e tanishme të saj,pra të administrimit nga serbët. Në qarqet e analistëve ndërkombëtarë që merren me çështjet ballkanike u krijua përshtypja se në qoftëse do kishte pasur një plan Ahtisari ku nuk do të flitej për pavarësi të kushtëzuar, sërish qeveria shqiptare e Tiranës do ta quante si zgjidhjen më të mirë të mundshme. Madje pati nga ata që janë më afër qëndrimeve serbe që e kritikuan Ahtisarin se përse nuk ndërmori një “modus vivendi më të pranueshëm nga serbët pasi kështu plani do të miratohej më lehtë nga të dyja palët”.

Ajo që bie në sy në gjithë këtë histori nuk është qëndrimi i këtyre analistëve pasi fundi-fundit ata vetëm sa mund të shprehin ide dhe opinione, por intrigant mbetet këtu besimi që ata kishin se qeveria e Tiranës do të pranonte çfarëdo lloj zgjidhje “a priori” vetëm e vetëm se vinte nga perëndimi. Në fakt në krijimin e këtij besimi që zotëron në këto qarqe nuk është përgjegjëse vetëm qeveria e sotme, por të gjitha qeveritë e kaluara të cilat nuk kanë ndërtuar kurrë një strategji të vërtetë për çështjen e zgjidhjes së statusit të Kosovës. Më tepër se profesionalisht qeveritë shqiptare e kanë trajtuar atë si një çështje folklorike, duke shprehur dëshirën me gjysëm zëri për pavarësinë e plotë të Kosovës ku të trembur nga fantazma e paqenë e “Shqipërisë se Madhe”, ku të komleksuar nga paftësia dhe shkëlqimi i rremë i mbretërive sllave të së kaluarës apo gjysëm të kërcënuar nga aleatët e serbve në perëndim që shpesh herë qeveritarët tanë nxitojnë t’iu japin pa doganë titullin e patnerit strategjik drejt integrimit tonë në institucionet Euro-Atlantike.
Në opinionin e gjerë publik shqiptar të Republikës së Shqipërisë ka kohë që nuk egziston një mendim pozitiv për Kosovën,madje për turp të qeveritarëve të Tiranës nëse do zhvillohej një referendum për bashkimin e Shqipërisë me Kosovën do ishte shumë e dyshimtë nëse shqiptarët do votonin pozitivisht. Diplomatët shqiptarë nuk e kanë aspak luksin e diplomatëve fqinjë që sa here nuk duan të ndërrmarin ndonjë hap,shprehen se “nuk i lejon opinioni publik i vendit të tyre”. Keshtu p.sh. serbët në tavolinat e bizedimeve shpesh herë deklarojnë se janë për zgjidhje demokratike por nuk i lejon opinioni brendshëm, duke përfituar në emër të tij kohë dhe integrime në organizatat Euro-Atlantike sipas politikës së njohur të “shkopit dhe karrotës”. Opinioni ynë i vakët publik shpesh herë shpërfillet duke marrë si të mirëqenë “patriotizmin” e trashëguar të shqiptarëve që në fakt ka kohë që është lëkundur.Një nga përgjegjësitë më të mëdha të Komunizmit ndaj kombit shqiptar është pikërisht bjerrja e këtij patriotizmi rilindas dhe zevëndësimi i tij me patriotizmin socialist internacional, i cili u shkërmoq shumë shpejt në ndërgjegjiet e njerëzve që kacavirreshin për të hipur në vaporët që shkonin drejt Italisë apo që drobiteshin për të kapërcyer malet e Greqisë.

Në vitet 90’që pasuan e deri tashmë, në vitet e teorive të “Fundit Historisë” të Fujimur-ës apo “Përplasjes së Qytetërimeve” të Huntigton-it nuk ka patur ndonjë përpjekje fisnike e serioze të elitës, për t’iu treguar shqiptarëve se ç’ vlera duhet të mbartin vetë dhe ç’duhet t’iu përcjellin fëmijëve të tyre,arsyet e të qenit shqiptar dhe kush është roli i tyre në Ballkan. Nuk është fjala këtu për të krijuar ideologjira nacionaliste madje as platforma të tilla, pasi gjithmonë ato shndrrohen në instrumenta të rrezikshme që më vonë rëndojnë ndërgjegjiet e kombeve, por të paktën për përgjigjie thelbësore që do të shërbejnë si piketa drejt forcimit të identitetit shqiptar të kërcënuar në këtë fillim shekulli.Shqiptarëve të sotëm u është reduktuar interesimi që duhet të tregojë Shqipëria ndaj Kosovës në formën e një parabole si një përfitim ekonomik, ”treg më i madh, investime më shumë” duke i ngjarë dashje pa dashje personazhit të partizanit Sherif tek “Nëntori i një Kryeqyteti” të Kadaresë që nuk e kupton rëndësinë e marrjes së radiostacionit, dhe kur dikush i ngacmon duke i thënë se “po të kishte sipër godinës një lopë e mullar ti Sherif do hidheshe i pari në luftë” atëherë ai vihet në sedër dhe lufton më shumë.

Nëpermjet groteskut të Kadaresë, zbulohet një nga pjesët thelbësore të patriotizmit, atij të “atdheut të vogël” që i ka kënduar dhe poeti rebel Lame Kodra tek vjersha e tij “Unë e dua Shqipërinë”. ”Atdheu i vogël” është prona nga fillon konceptimi për një atdhe më të madh me bashkësi njerëzish që flasin një gjuhë,kanë një kulturë të përbashkët dhe natyrisht të mirat materiale i shkëmbejnë me njeri-tjetrin duke krijuar atë që quhet treg kombëtar. Fatkeqësisht socializmi real e shkatërroi këtë atdhe,duke u dhënë njerzve një atdhe që pretendohej se ishte i “të gjithve” por në fakt s’ishte i asnjerit.Kjo gjëndje si për paradoks vazhdon dhe në ditët tona me mish-mashin që egziston me pronën si rezultat i ligjit 7501 që u votua me aq nxitim në vigjilje të demokracisë, i cili i ka lënë shqiptarët pa atdhe,duke kërkuar shpesh herë një atdhe të ri ku dhe investojnë duke u ndjerë më të mbrojtur dhe përkrahur në vendin pritës se në vendin e vet.

Globalizmi i gjeti të papërgatitur shqiptarët, të cilët duke emigruar u munduan të adoptohen në vendet e kulturat e reja pa i kushtuar rëndësi identitetit të vet,por qoftë dhe ata që nuk emigruan duke dashur të shpëtojnë nga izolimi i tmerrëshëm i viteve të diktaturës u “evropianizuan” shumë shpejt pa i kushtuar rëndësi identitetit të tyre kombëtar.Rastet jo të pakta të një ndërgjegjie kombëtare të vakët janë për tu shqetsuar duke ditur se spiralja e ndërgjegjes kombëtare qysh nga themelimi i shtetit kombëtar vjen duke u ngritur dhe asnjëhere duke zbritur. Kjo gjëndje pasqyrohet dhe në patriotizmin e vakët të mërgatave shqiptare të cilat krahasuar me ato të fillimit të shekullit XX ngjajnë si nata me ditën. Për këtë gjendje të trishtë mban një përgjegjësi themelore dhe shteti shqiptar,i cili është themeluar për ti dhënë identitet bashkësisë etnike shqiptare dhe jo për ta shkombtarizuar. Në asnjë nga buxhetet e qeverive shqiptare, s’ është parashikuar as dhe një qindarkë për arsimimin apo aktivitetet kulturore të mërgatave shqiptare në botë. Kultura dhe arsimi kombëtar si dy nga elementët e tjerë thelbësorë të patriotizmit janë lënë kështu në dorë të fatit,një fati shumë të trishtë që prodhon një opinion kaq të vakët kombëtar në Shqiperi, i cili krahasuar me atë të vendeve fqinjë i përngjet një liliputi përballë gjigandëve.

Theksimi i patriotizmit shpesh herë vështrohet si burim i nacionalizmit, i cili është i vështirë për t’u përkufizuar në shkencat politike dhe në erërat e integrimit vështrohet si “delja e zezë” që sjell veçse shkatërrim, por asnjë nga shtetet të cilat dhe e kanë lindur nuk e kanë zverdhur, por moderuar atë në një patriotizëm evropian.Edhe shqiptarët s’ kanë pse bëjnë përjashtim në këtë drejtim, por patriotizmin e tyre rilindas, duhet t’ia përshtatin vlerave të patriotizmit evropian, vlera në të cilat shqiptarët si një nga popujt më të vjetër të kontinentit kanë kontribuar dhe kanë qenë pjesmarrës aktivë.Në këtë mënyrë ata do integrohen vërtetë në rrymat e mendimit evropian dhe do të kontribojnë në diversitetin e Evropës,një tipar, të cilin shumë studiues përfshirë dhe hartuesin e Kushtetutës evropiane ish-presidentin francez Valéry Marie René Giscard d'Estaing e konsiderojnë si një nga “vlerat universale të Evropës”.

Rreziku i toleruar i 11 Shtatorit

Më 11 shtator te vitit 2001, bota nuk u zgjua më ashtu si ishte më parë. Për të gjithë ata që nuk e kuptuan,ose më saktë u munduan ta anashkalonin, i përngjanë strucit që fut kokën në rërë kur ndodhet në rrezik. Në fakt ngjarje të tilla të mëdha shpesh herë tentojnë të kalojnë në ullukun imagjinar të teorive të konspiracionit. Kështu p.sh. dhe “Nata e kristaltë” në Gjermani nuk u kuptua se ç’murtajë të urrejtjes etnike po i sillte Evropës dhe deri sa demokracitë perëndimore e asaj kohe të kuptonin natyrën e vërtetë të nacionalizmit racist nazist, rreziku u kish trokitur tek porta në formën e pushtimit. Edhe atëherë u vu në dyshim qëllimi apo egërsia e fushatës përndjekëse,duke mos ndërmarrë një aksion të fortë diplomatik që në mos do të rrëzonte regjimin nazist, të paktën do të frenonte vazhdën e gjatë të dhunës të ushtruar ndaj grupeve të tjera etnike.

Një mori artikujsh madje dhe librash u shkruajtën për të shpjeguar apo dhënë kuptim veprimit të tmerrshëm të 11 shtatorit ku humbën jetën rreth 3000 veta të pafajshëm. Po aq i madh është dhe ai që mbështet teoritë e konspiracionit dhe organizimit të njëanshëm të ngjarjeve me qëllim hegjemoninë botërore. Ajo që të bie në sy është se pothuajse të gjithë merren me krahasimin e qytetërimeve,dallueshmërinë dhe epërsitë e njërit qytetërim mbi tjetrin. Mbi bazën e këtyre vlerësimeve janë ngritur dhe politikat e ndryshme që ndiqen ndaj Lindjes së Mesme. Në fakt në praninimin apriori të teorisë së përplasjes së qytetërimeve,ne rrezikojmë të biem në gabimin fatal të gjeografëve arabë të shekullit IX e të X që kur përshkruanin udhëtimet e tyre në skajet e largëta të Europës perëndimore i konsideronin këta popuj “barbarë “duke marrë si kriter jetesën dhe zhvillimin e dijes në Kalifatin e tyre të Kordobës. Duke i konsideruar të paqytetëruar ata as që denjonin të hynin në kontakt me ta,duke fituar kështu padijen dhe natyrisht dhe urrejten e tyre. Jo më shumë se disa shekuj më vonë këta popuj jo vetëm që përvetsuan filozofinë e lashtë por zhvilluan dhe Rilindjen Europiane duke prodhuar një periudhë të shkëlqyer zhvillimi që do të bëhej bazamenti mbi të cilin do ngrihej ngrehina e qytetërimit dominues Evropian përkundrejt atij lindor që pas shekullit të XV do të degradonte në shkëlqime lokale dhe jo më universale si kish qenë më parë. Tendencat lokaliste të qytetërimeve gjithmonë krijojnë gjeneratore mbytëse që ndajnë botën në pole të ndryshme duke shkaktuar konflikte të panevojshme. Mrekullitë e qyteteve, kryeqendra të kulturave si Athina në lashtësi, Firencja në mesjetë dhe deri Voskopoja jonë në shekullin e XVIII, kanë qenë më shumë kryeqendra të përplasjes së kulturave të ndryshme sesa kultura te mirëfillta lokaliste të popujve i që banonin ato.

Gjendja që paraqitet sot në botën e Lindjes së Mesme,me eksplozionin tronditës së popullsisë, anafalbetizmin e madh në mes të kësaj popullsie, fanatizmin fetar, konfliktet e sajuara etnike midis tyre dhe varfërinë e trashëguar nga mosndarja e mirë e burimeve të jetesës kanë sjellë prodhimin me bollëk të akteve nga më të ndryshme terroriste. Një botë e tërë është përfshirë në pikëshenjestrën e akteve terroriste duke inflencuar në mënyrë të tërthortë dhe në jetesën tonë të përditshme,që fillojnë nga përgjimet e telefonatave, kontrollet e forta në aeroporte etj,masa të domosdoshme për të luftuar “armikun e padukshëm” që fare mirë mund të jetë fqinji yt i derës përballë.

Gjithsesi në këto masa janë vërejtur dhe shkelje të së drejtave të njeriut,të cilat përbëjnë një nga parimet bazë të qytetërimit tonë universal Europian. Ne kurrë nuk duhet të lejojmë që të degradojmë qytetërimin tonë në një copë letër të pajetë të përfaqësuar vetëm nga thirjet tona për drejtësi dhe barazi sepse kështu rrezikojmë me të vërtetë të biem në retorikën e gjithë atyre sharlatanëve që në emër të po këtyre parimeve rekrutojnë terroristë gjithandej në Lindjen e Mesme. Rreziku i vërtetë i 11 Shtatorit nuk qëndron në aktin e fundit të atyre hodhën në erë kullat apo të tjerëve që në të ardhmen do ndërmarrin akte të tilla të shëmtuara terroriste, por në neglizhimin e faktorëve që i detyrojnë këta njerëz të bëhen kamikazë e të marrin jetë njerëzish.”Për të njohur ujkun duhet të hysh në lëkurën e tij” thotë një shprehje e njohur dhe kjo nuk mund të arrihet nepërmjet përsosmërisë së mjeteve policore-ushtarake, por duke njohur dhe analizuar shkaqet nga buron terrorizmi.

Perëndimi nuk e ka bërë “mea culpa” e vet përsa i përket politikës që ka ndjekur ndaj Lindjes së Mesme, duke u dhënë kështu një armë të fortë propogandiste terroristëve për të “ironizuar” kulturën dhe vlerat tona demokratike.Kështu pas një angazhimi konkret që ka pasur deri në vitet 60’, në pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme, në formën e kolonive,fuqitë europiane kur u tërhoqën vazhduan të mbështesin regjime diktatoriale që nuk promovonin demokraci dhe mirëqënie por autoritarizëm dhe varfëri. Fillimisht kjo politikë u justifikua me ngjarjet e Luftës së Ftohtë, por kur ra muri i Berlinit,politika perëndimore nuk ndryshoi aspak dhe gjithandej në botën arabe është shumë e vështirë të gjesh qoftë dhe një regjim të vetëm demokratik.U vërejt ,jo pa të drejtë se nafta si një burim kryesor energjitik i planetit kushtëzon dhe politikën e jashme të Perëndimit dhe se parimet e lirisë dhe demokracisë mund të anash kalohen kur bëhet fjalë për të siguruar atë me çmim të arsyeshëm.

Kjo situatë u shfrytëzua shumë mirë nga rregjimet arabe,të cilat promovuan dhe fanatizmin fetar si një mjet për të siguruar vendin privelegjues të dinastive të tyre, si rasti Arabisë Saudite dhe Kadafit në Libi. Në emër të kësaj politike, liritë dhe të drejtat e njeriut si dhe nocione si planifikimi familiar që shprehin individualitetin e njeriut janë anathemuar në Lindjen e Mesme si “papastërti të panevojshme” për qytetërimin lindor.Bota arabe e lindur mbi gërmallat e sistemit kolonial,duke mos qenë nën efektin e as një lëvizje iluministe që ka kaluar Europa,vazhdon të përpëlitet ende për të gjetur identitetin e vet. Këtu duhet të jetë ndërhyrja vendimtare e Perëndimit,për ti përqasur në vlerat universale nëpërmjet promovimit kulturor, shkollimit dhe mbrojta e parimeve të veta të lirisë, demokracisë dhe barazisë si vlera humane që i përkasin gjithë njerëzimit.Reformat e inicuara nga Perëndimi duhen të synojnë në rigjetjen e individualitetit dhe njeriut modern arab, për të mos krijuar diferencën e madhe midis mirëqenies dhe mungesës së lirisë si vërehet në vendet e Gjirit.Vetëm kështu, rreziku i 11 Shtatorit paralizohet dhe humbet bazat e veta, duke u kthyer në një ishull të lehtë për tu identifikuar dhe luftuar. “Liria gjithmonë jep rezultate”, kjo shprehje universale duhet të vlejë dhe për vendet e botës arabe.

Identiteti shqiptar

Në poemën epike “Odisea” të Homerit, ka një pasazh interesant që meriton vëmendje. Kur Odiseja gjëndet i zënë në kurth në shpellën e Polifemit, i pyetur nga ai se kush është, për të mos zbuluar identitetin e vet, kthen përgjigjie se është “Askushi”. Natyrisht që Odiseja e dinte shumë mirë se kush ishte dhe po kështu po aq e qartë do të ishte dhe për të tjerët se ç’përfaqësonte heroi i Trojës nëse shqiptonte emrin e tij.

Rishkrimi i Historisë

“Historinë e shkruajnë fitimtarët”-kjo është një sentencë e njohur që është bërë varrmihëse e historisë së vërtetë. Po cilët janë fitimtarët? Kjo është një pyetje që vështirë se mund ti jepet përgjigje. Ndryshimet e mëdha social-historike kurrë nuk kuptohen në epokën e vet,por duan kohë të përcaktohen dhe vlerësohen si të tilla.Kështu p.sh. francezët pasi shanë e mallëkuan Revolucionin dhe Napoelonin për përmbysjet e mëdha, kodin e Napoelonit e bënë kushtetutën e Francës duke saksionuar në këtë mënyrë këto ndryshime. Edhe epoka e Restaurimit që pasoi më pas ,nuk hyri në punë për ndonjë gjë,por vetëm sa tregoi pafuqishmërinë e kohës së vjetër për t’iu përshtatur ndryshimeve të reja.

Në historiografinë franceze të dyja epokat kanë marrë vlerësimin e duhur duke hedhur poshtë “shpifiografinë” e revolucionarve dhe bonapartistëve për ruajalizmin ,por në të njëjtën kohë iu bë një analizë e plotë tmerreve dhe terrorit të viteve të Revolucionit.Kjo u bë e mundur duke shmangur sa më shumë pasionin e fitimtarëve për të shkruar historinë dhe duke bërë të vetin mendimin që shpreh shkrimtari i njohur francez Anatol Frans tek libri i tij “Krimi i Silvestër Bonarit” se “historia që ishte një art dhe lejonte të gjitha fantazitë e imagjinatës,sot ka arritur të bëhet shkencë,në të cilën duhet të ecet me një metodë të përpiktë”.

Loja e “fantazive të imagjinatës” në historiografinë zyrtare shqiptare e kaloi kufirin e sendërtimeve të miteve apo legjendave përsa i përket historisë moderne të tyre,aq sa shpesh herë jemi detyruar të lexojmë historinë tonë të shkruar nga autorë të huaj apo të mundohemi të krijojmë vetë opinionet tona për figura të ndryshme historike që janë denigruar dhe për ngjarjet historike që janë fabrikuar për të krijuar protagonistë të rremë. Edhe pse shtrëmbërimet monstruoze tashmë janë shmangur,madje edhe pse kanë kaluar më shumë se 15 vjet pas ndryshimeve të viteve 90’,Fishta,Konica,Mithat e Mehdi Frashëri etj vazhdojnë të mos të kenë fituar akoma “statusin” e patriotit në sytë e popullsisë që ndryshimet demokratike i zunë 40 vjeç e lart.Shpesh herë reagohet emocionalisht ndaj fakteve të reja që nuk përfaqësojnë atë çka thonë tekstet e historisë zyrtare të periudhës komuniste,duke shprehur kështu rënien në kurthin e politikës së përditshme që ka monopolizuar gjykimin e drejtë dhe transparent në emër të ruajtes së “llogoreve” dhe elektorateve.

Është e nevojshme që të shpjegohet se rishkrimi i historisë nuk është i përqëndruar vetëm në rivlerësimin e fakteve dhe ngjarjeve historike por dhe në tërë strukturën dhe metodën sesi është shkruar ajo.Historiografia jonë duhet të çlirohet nga etnonacionalizmi pozitiv i cili përpiqet të shpjegojë se çdo lëvizje kryengritëse ka patur karakter kombëtar dhe se në çdo periudhë pas pushtimit turk shqiptarët kanë vepruar të ndërgjegjësuar si komb.Sepse përndryshe nuk mund të shpjegohet sesi është e mundur që rreth 40 vezirë të mëdhenj të perandorisë otomane që ishin shqiptarë nuk bënë asgjë për vendin e tyre,përveçse donacioneve për objekte kulti?!
Veziri shqiptar Ferid Pashe Vlora për periudhën 1901-1908,ndiqte dhe përndiqte patriotët shqiptarë që përhapnin gjuhën shqipe dhe e quante të drejtë të ndërtonte hekurudhën Stamboll-Bagdad-Mekë për pelegrinët dhe për të transportuar trupat turke aty,por nuk iniconte ndërtimin e asnjë metri hekurudhë në atdheun e vet edhe pse nga vilajetet shqiptare të asaj kohe vileshin 40 milionë franga ari taksa.Ishte kjo arsyeja që patrioti rebel Faik Konica shkruante në faqet e “Albania-s” se “e keqja Shqipërisë i vjen nga vetë shqiptarët”.

Me të njëjtën logjikë pozitiviste është shkruar dhe historia e nxehtë e Luftës Antifashiste dhe periudhës që pasoi pas saj.Opinioni mbizotërues që sundon pas viteve 90’ për vlerësimin e kësaj epoke pas shtrëmbërimeve të mëdha që ishin bërë qoftë ne protagonistë,qoftë në ngjarje është se “partia komuniste pati meritë që e rreshtoi vendin në kualicionin fitues dhe kështu siguroi dhe tërësinë territoriale të Shqipërisë”. Një vlerësim shumë i qartë duke gjykuar nga pozitat e sotme,por sa të ndërgjegjshëm ishin protagonistët e asaj kohe për këtë akt të tyre?Si duhen të trajtohen marrëdheniet shqiptaro-jugosllave të asaj kohe?Vendin në një koalicion fitues si ai i Antantës në Luftën e Parë botërore për informacion të atyre që se dinë e rreshtoi dhe Esat Pashë Toptani duke ndihmuar me këtë akt tërthorazi që Shqipëria të përfaqësohej në Konferencën e Paqes në Paris.Por ndërsa për Esat Pashën dihet se kujt padronëve u shërbente për këta të tjerët së Luftës së Dyte,në ndërgjegjen popullore akoma nuk dihet gjë.Vitet 1945-1948, të mbushura plot me terror dhe që kulmojnë me bashkimin doganor me Jugosllavinë mbeten të hedhin më shumë dritë në këtë drejtim.Si për ironi dramatike,i njëjti gjykim pozitivist sundon dhe për rezistencën antikomuniste.Kësaj rradhe piramida u kthye kokëposhtë dhe u vlerësua se”bajraktarët e Veriut ishin antikomunistë te bindur,sepse kuptonin rrezikun që i kanosej vendit nga kolera e kuqe”duke himnizuar kështu luftën e tyre që në të vërtetë më shumë sesa rezistencë antikomuniste ishte një përpjekje kundër çdo lloj centralizimi.U harrua se dhe mbreti Zog kish patur telashe me ta deri sa më në fund i kish shpërblyer me para duke ua “blerë” kështu resistencën.Ata që kishin jetuar ndopak mes maleve shqiptare, ishin aq të aftë sa të kuptonin se bajraktarët tanë me gjithë respektin e madh që duhet të kemi për ta sepse ruanin zakonet shqiptare, nuk ishin aq të qartë ideologjikisht sa të bënin dallim mes rendit socialist dhe atij kapitalist pasi që të dy për zhvillimin ekonomik të malësive tona ishin krejt të huaj!

Natyrisht faji në këtë mes nuk është as i partizanëve te thjeshtë që bënë detyrën ndaj atdheut e as i malësorve që kundërshtonin një regjim që me të vërtetë u bë skllavërues për kombin shqiptar,por i pasioneve që sa herë që peshorja e historisë anon nga një anë gjejnë “studiues” që e shkruajnë historinë sipas oreksit të atyre që e konsiderojnë veten fitimtarë.Shmangia e kësaj dëshire të fshehtë vlerësimi duhet të bëhet një kriter i rishkruajtes së historisë, që së bashku me kritikën e drejtë ndaj etnonacionalizmit do na japin më në fund mundësinë e të pasurit të një historie të pranueshme dhe admirueshme nga të gjithë.Zgjedhja e “metodës së përpiktë” më shumë sesa një kriter i kulluar shkencor duhet të kristalizohet brenda nesh,sepse historia ashtu siç dihet më shumë se çdo shkencë tjetër është një sagë e njerëzve në kohë dhe hapësirë,një sagë që mund të fillojë si legjendë por që patjetër duhet të hidhet në letër për tu kënduar ashtu siç ka ndodhur.

Regjistrimi i popullsisë dhe minoritetet

Udhëtari anglez i shekullit të XIX, John Cam Hobhouse(1786-1869) në një nga veprat e veta për Turqinë Europine ku përfshihej dhe Shqipëria në atë kohë, vëren se kur banorët pyeteshin se të ç’kombësie ishin, ata përgjigjeshin: “Jemi muhamedanë” apo “Jemi të Krishterë”, kurse banorët e këtij vendi (dmth Shqipërisë-D.K) përgjigjeshin: “Jemi shqiptarë”. Nëqoftëse Hobhouse-i do kishte qënë duke kryer një regjistrim të popullsisë ky do të kishte qenë ndoshta regjistrimi më i pa-paragjykuar ndonjëherë i popullsise shqiptare, krejt i kundërt me atë që praktikonte Perandoria Otomane në atë kohë, që e ndante popullsinë e saj në bazë të përkatësisë fetare.

Kundërshtimet e Rusisë

Shkrimtari i njohur çek Jarosllav Hashek,e fillon romanin e tij të famshëm “Ushtari i mirë Shvejk”,me një situatë ambiguiteti, ku personazhi kryesor Shvejku pasi merr vesh se është vrarë një Ferdinand nuk është në gjendje të dallojë se për cilin Ferdinand bëhet fjalë. Në të vërtetë ngjarjet me të cilat fillon romani nuk ishin aq komike dhe s’bëhej fjalë për asnjë nga Ferdinandët që kujtonte Shvejku,por për trashëgimtarin e fronit të Austro-Hungarise, arqidukën Ferdinand të vrarë nga terroristët serbë më 28 Qershor 1914 në Sarajevë.

Me këtë situatë tragji-komike, Shvejku niste karrierën e vet si personazh i pavdekshëm komik, ndërsa terroristët serbë me aktin e tyre nisnin themelimin e një shteti artificial të quajtur Jugosllavi-ku nacionalizmi serb do të dominonte ndaj nacionalizmave te tjerë. Veprimi i tyre do të prishte ekulibrin te forcave në Evropë dhe rrjedhimisht do të sillte dhe shpërthimin e Luftës së Parë Botërore. Ishte për të ardhur keq që për hir të ruajtes së ekulibrit të forcave, një vit me parë Fuqite e Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, kishin sakrifikuar fatin e një populli te vogël dhe fisnik si ai shqiptar,duke u dhënë pjesë të konsiderushme të territoreve të tij vendeve fqinje. Ishte kjo arsyeja që kryeministri anglez i asaj kohe Sër Eduard Grey deklaronte në dhomën e komuneve,se vendimet për kufinjtë e Shqipërisë”do të japin shkas për kritika të forta në shumë pika nga kushdo që e gjykon çështjen nga një pikpamje e ngushtë lokale”(dmth nga pikëpamja e kombësisë).Në të njëjtën linjë por pa ndonjë keqardhje të madhe, ministri i jashtëm rus Sozanov do ti shkruante kryeministrit serb Pashic të asaj kohe, se “kemi bërë të pamundurën për tju dhënë krahina krejtësisht shqiptare”.

Një lexim i vëmendshëm i historisë, duke shmangur sensin e ambiguitetit të Shvejkut do t’i mjaftonte Rusisë së sotme, që të mos veçohej nga bashkësia e shteteve që përkrahin pavarësinë e Kosovës, por të jepte kontributin e vet si një shtet-anëtar i Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, për të zgjidhur njëherë e mirë një padrejtësi ku diplomacia e saj e fillimit të shekullit XX mban peshën kryesore të fajit. Rusia nuk do të jetë kështu e vetmja fuqi e madhe që korrigjon vetveten. Edhe Anglia në fillim të shekullit XX ishte një përkrahëse e fortë e Greqisë në konfliktin Greko-Turk, të pas Luftës së Parë Botërore, duke përkrahur pretendime territoriale të Greqisë në Azinë e Vogël, por pas ngjarjeve tragjike të 1921, filloi ta braktiste gradualisht politikën e vet pro-greke duke ndërtuar ngadalë-ngadalë një politikë balancuese në marrëdhëniet e saj me Greqinë dhe Turqinë. Ishte kjo politikë largpamëse që e rreshtoi Turqinë në grupin e vendeve fituese të Luftës së Dytë Botërore (edhe pse Turqia hyri në luftë vetëm në Maj të 45) dhe e radhiti atë në një nga shtetet themeluese të NATO-s. Duke vepruar kështu Anglia dhe më vonë SHBA, krijuan një klimë stabiliteti në Egje që pavarësisht se është prishur shpesh herë në incidente të pakëndshme, gjithnjë kanë gjetur zgjidhje në kuadër të dialogut midis shteteve anëtare të NATO-s.

Në këtë sens, Rusia duhet të jetë e ndërgjegjëshme se prania e shqiptarëve në disa shtete në rajon, i faktorizon ata njëlloj sa dhe aleatët e tyre tradicionalë – serbët, për më tepër që të gjitha rrugët energjitike për në Europë kalojnë dhe do të kalojnë nëpërmjet territorit shqiptar, rrugë për të cilat Rusia është shumë e interesuar për të eksportuar gazin e vet. Loja me gazin që ajo po luan me disa shtete të dobëta europiane kufitare me të,duke i detyruar që të shprehen kundër pavarësisë së Kosovës është një politke presioni, që Rusia ka ndjekur ndaj fqinjve qysh nga koha e Pjetrit të Madh. Është e vërtetë që për disa momente të caktuara në histori ajo ka dominuar mbi ta, por asnjëherë nuk ka nganjëllyer.Hegjemonizmi rus kurrë nuk ka ditur të krijojë marrëdhënie patneriteti,por vetëm marrëdhenie vasaliteti të bazuara mbi arrogancë dhe prepotencë. Rusia me të njëjtin hegjemonizëm, kësaj radhe për llogari të aleatëve të tyre serbë, është duke vepruar në çështjen e zgjidhjes së Kosovës, duke dhënë shembullin më të keq se si një shtet anëtar i Këshillit të Sigurimit mund të keqpërdorë veton. Alibitë e ndryshme juridike-parimore për moscënimin e territoreve të shteteve të tjera nuk janë gjë tjetër vecse një përpjekje për t’iu imponuar botës sërish si fuqi e madhe, një veprim që vjen në një kohë të gabuar dhe kundër një populli që i detyrohet moralisht.Vjen në një kohë të gabuar se bota nuk është më ajo e fillimit të shekullit XX,ku diplomacia cariste lozte me fatin e popujve të vegjël,por është tashmë një botë e integruar dhe e ndjeshme ndaj problemeve etnike dhe lirive dhe të drejtave të njeriut,koncepte të cilat Rusia me sa duket e ka të vështirë ti kuptojë siç e tregon rasti i Çeçenise.

Rasti i Kosovës është unikal përsa i përket zhvillimit të ngjartjeve historike-kostuticionale dhe si i tillë po trajtohet dhe do të trajtohet nga diplomacia botërore,përveçse Rusisë.Serbia nuk ka më të drejtë morale të rikthehet në Kosovë sepse ushtroi një genocid të pashembullt ne vitin 1999,genocid për të cilin akoma nuk ka kërkuar falje publike.Fundi-fundit Rusia do të mbetet vetëm përballë kualicionit të vendeve që përkrahin pavarësinë e Kosovës,sepse ashtu sic deklaroi dhe shefi i diplomacisë europiane Havier Solana,para së gjithash Kosova është një çështje europiane” dhe shume shpejt Bashkimi Evropian do te marrë përsipër “përgjegjësitë e veta.” Kërcënimeve të Presidentit rus Putin se me “dhënien e pavarësisë së Kosovës shikon nje konflikt të ri boteror” ndoshta duhet t’i tregohet ana tjetër e medaljes të fillimit të Luftës së Parë Boterore,ku paraardhësi i tij Car Nikolla, me hyrjen e tij ne luftë për të mbrojtur Serbinë,pothuajse nënshkroi fundin dinastisë së tij treqindvjeçare.”Historia kur përsëritet,përsëritet ne mënyrën më të keqe”shkruan Aristoteli dhe autorët klasikë ashtu si ka treguar koha pothuajse gjithmonë kanë pasur të drejtë.

Gazeta Albania gusht 2007

Nacionalizmi dhe Kozmopolitizmi

Në një fjalim të tij, fill pas Luftës së Ftohtë,presidenti amerikan i asaj kohe Xhorxh Bush,e cilësoi nacionalizmin si një nga rreziqet më të mëdha që i kanosej popujve të Evropës Lindore të porsaçliruar nga thundra e Komunizmit. Të mësuar prej kohësh me një periudhë lulëzimi të demokracisë,SH.B.A dhe Evropa nuk mund të toleronin shpërthimin e konflikteve etnike të cilat shpesh herë janë të bazuara mbi urrejtjen dhe racizmin,vlera krejtesisht te papranueshme këto për për shoqëritë demokratike. Evidentimi i këtij rreziku nuk ishte i rastësishëm, por u bë mbi një analizë të thellë,të “koncerteve” të politikës evropiane që kishin caktuar kufijtë e Evropës lindore më 1913,1921 dhe 1945.

Një sinjal pozitiv erdhi nga ndarja e Çekosllovakisë,ku Çekia dhe Sllovakia u ndanë paqësisht duke konfirmuar secila etnitetin e vet shtetëror. Fatkeqësisht kjo ndarje paqësore nuk pati një efekt domino në rajon dhe nuk influencoi aspak në krijesën tjetër artificiale të quajtur Jugosllavi. Për më tepër perëndimorët të trembur nga një evidentim në masë i nacionalizmave nxituan ti fusin në një thes të gjithë përpjekjet e popujve në rajon për tu afirmuar si etnitete mëvetësisht shtetformuese,pa bërë një dallim të qartë se cilët kishin qenë nacionalizmat agresive dhe që i kishin vënë flakën jo vetëm rajonit por dhe Evropës , dhe cilët ishin ata nacionalizma që ishin përpjekur vetëm për të mbijetuar dhe që kishin vuajtur nën thundrën e të parëve. Për të evituar konfliktet ndëretnike Evropa u përpoq të promovojë kozmopolitizmin e vet,popujve të Ballkanit-një patate e nxehtë kjo që e kapërdiu klasa politike shqiptare,them e nxehtë pasi shtetet evropiane i kishin zgjidhur problemet e tyre kombëtare dhe ishin afirmuar prej kohesh si fuqi vendimarëse mbi fatin e popujve të vegjël si ai shqiptar.Si rezultat u krijua një papajtushmëri midis synimeve të popullsisë shqiptare në rajon,që për momentin politik ndihej si ai popullsia italiane para bashkimit të vitit 1870,dhe klasës politike e cila ndiqte verbërisht misionarët e kozmopolitizmit që si Bibël kishin konferëncën e Londrës të vitit 1913.

Fatmirësisht kjo situatë ndryshoi me ndërhyrjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në konfliktin e Kosovës,por reminishenca të saj i gjejmë shpesh herë në politikën e sotme shqiptare.Kështu psh në dallim nga shtetet e tjera fqinje ku për çështje të tilla madhore si ajo e Kosovës, do të zhvillohej një debat i hapur,në Shqipëri ishte për të ardhur keq që nuk pati një të tillë për planin Ahtisari,duke e konsideruar apriori të mirë vetëm sepse e kishin rekomanduar ndërkombëtarët.Po kështu , provokimeve të ndryshme që kanë ndodhur herë pas here nga Greqia,nuk u është dhënë një përgjigje e fortë nga shteti shqiptar por ka pasur vetëm reagime spontane qytetarësh,të cilat në shumtën e rasteve u konsideruan nga klasa politike si të panevojshëm dhe démodé! Nuk mundet,dhe nuk duhet, që klasa politike shqiptare të ketë zë kaq të ulët apo akoma më keq të vuajë nga kompleksi i infioritetit dhe çështje të tilla ti lërë në dorën e fatit apo miqve të Shqipërisë për ti zgjidhur .

Një kompleks i vërtetë ndrojtje ekziston te klasa politike shqiptare e cila i trembet faktit të pohojë se ka një Shqipëri natyrale (term i përcaktuar shumë qartë nga publicisti Koço Danaj) e cila nuk mund të mohohet por as mund dhe emërtohet me termin abuziv “Shqipëria e Madhe”.Them abuziv sepse nacionalizmi shqiptar në dallim nga “Naçertania” e serbëve apo “Megali Idea” e grekve kurrë nuk ka kërkuar përfshirjen e territoreve jo-shqiptare brenda një shteti shqiptar në emër të së drejtës së dyshimtë historike,ashtu siç kanë bërë fqinjët tanë, por gjithmonë i ka hartuar kërkesat vetëm në bazë të së drejtës së vetvendosjes-një parim universal ky tashmë i së drejtës ndërkombëtare. Fqinjët tanë që e përcaktuan këtë term për përpjekjet e shqiptarëve për të krijuar shtetin e tyre kombëtar në tokat ku banonin gjithë shqiptarët,do kishin të drejtë ta emërtonin kështu,vetëm nëqoftëse në emër të së drejtës historike, shqiptarët duke qenë pasardhësit e Ilirëve të pretendonin se gjithë bregdeti i Ballkanit perëndimor u takon atyre,apo sepse Jutbina qytet ne Kroacine e sotme vetëm se përmendet si kryeqëndra e Mujit dhe Halilit të përfshihej në një shtet shqiptar!
Fatmirësisht rilindasit tanë kurrë nuk ranë në një kurth të tillë meskin kur hartuan programin politik të shqiptarëve për të krijuar shtetin e tyre,një kontrast shumë i fortë ky me “Naçertanian” dhe “Megali Idenë”-në emër të së cilave u përftuan territore të gjera në Kosovë,Maqedoni e Epir,me popullsi jo-serbe për Serbinë dhe popullsi jo-greke për Greqinë. Ka qenë ndoshta ky parim i nacionalizmit shqiptar i mbështetur gjithnjë tek e drejta e vetvendosjes që tërhoqi vemëndjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të ndërhyrë në konfliktin në Kosovë në krah të shqiptarëve.Politika amerikane që nga vitet 20 e ka pasur një tipar kryesor të saj-parimin e vetvendosjes qysh kur u formulua për herë të parë nga presidenti amerikan Wilson në konferëncën e Paqes në Paris.Si për koinçidencë edhe atëherë në vitet 20’fati i Shqipërisë u vendos nga ndërhyrja energjike e Shteteve të bashkuara që nuk lejuan copëtimin e e Shqipërisë dhe sërish në fund të viteve 90’,ishin po Shtetet e Bashkuara që shpëtuan nga genocidi rreth dy milionë shqiptarë në Kosovë dhe u hapën rrugë perspektivave të tyre shtetformuese.

Duke vepruar kështu, Shtetet e Bashkuara te Amerikës i hapën rrugën një të drejte të vonuar të popullit shqiptar në Kosovë-shprehjes së vullnetit të tij për vetvendosje.U vërejt me të drejtë se kur nacionalizmi mbështetet në të drejtat themelore të një kombi për të mbijetuar dhe afirmuar si një etnitet shtetformues në territoret e veta,nuk është gogol as kërcënues për fqinjët,por përkundrazi mund të shërbejë si faktor stabiliteti. Situata e sotme e shqiptarëve në Ballkan ,kur ata shumë shpejt do të kenë shtetin e tyre të dytë , dëshmon një triumf të nacionalizmit të drejtë shqiptar të popullsisë së Kosovës, e cila pas eksperimentimit të trishtë me kozmopolitizmin, e kuptoi shumë drejt se pa u afirmuar si etnitet vetvendosës nuk mund të konsiderohej si faktor i rëndësishëm në rajon. Ky arsyetim duhet të mbizotëroj gjithandej në hapësirat shqiptare në mënyrë të tillë që kur të ndodhemi para sfidave kombëtare, të dimë sesi të afirmohemi dhe çfarë të kërkojmë nga komuniteti ndërkombëtar, me fjalë të tjera të jemi në gjendje të zbatojmë porosinë e Rilindasve dhe t’ua lëmë atë brezave që vijnë “Amanet Shqipërinë, dheun e të parve”!

Kompromiset dhe politika

Kompromisi, marrëveshja apo gjetja e fjalës me bashkëbiseduesin, është një tipar që na ka munguar gjithmonë në historinë politike të shtetit modern shqiptar.Madje po të shtyhemi në kohë, vërejmë se është një tipar që bashkon si rezultante pothuajse të gjitha aksionet tona politike.

Para 130-vjetësh, në vitet e turbullta të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, (kur kërcënohej ekzistenca jonë si komb) politika luhatej mes vendimmarrjes për autonomi nga Perandoria Turke, apo vetëm kundërshtimit të vendimeve të Kongresit famëkeq të Berlinit (që cenonte interesat e Perandorisë dhe në territore të tjera, përveç atyre shqiptare). E nisur si një kompromis midis këtyre dy rrymave politike, shpejt Lidhja do të mbytej nga konfliktet e brendshme, që do të kulmonin me vrasjen e të dërguarit të Sulltanit, Mehmet Ali Pashë Maxharit dhe Abdullah Pashë Drenit. Kur Dervish Pasha, në krye të 20 batalioneve do të marshonte në Kosovë për të shtypur Lidhjen më 1881, krahu konservator do i bashkëngjitej ushtrisë turke dhe Lidhja do të shtypej me zjarr e hekur. Së bashku me Lidhjen do të humbte edhe shansi i shqiptareve për t'u evidentuar si faktor i rëndësishëm në Ballkan, i sendërtuar në një shtet-komb i të gjithave hapësirave shqiptare.

Gabimet nuk u bënë mësime dhe për një kohë të gjatë, Lëvizja Kombëtare Shqiptare do të luhatej e fragmentizuar në qendra të ndryshme të kontinentit, pa u bashkuar në një kongres, që të mund të artikulonte drejt kërkesat dhe të imponohej si faktor i rëndësishëm stabiliteti përpara Fuqive të Mëdha të kohës. Për më tepër një pjesë e saj do i hynte aventurës së revolucionit xhonturk, duke u bërë kështu faktor vendimtar për Turqinë, por jo për atdheun e vet.
Rezultati i gjithë këtij fragmentizmi do të ishte i trishtë. Vetëm në prag të Luftës Ballkanike, kur të gjithë shtetet ballkanike ishin afirmuar edhe si etnitete shtet-formuese, Shqipëria do të shpallej e pavarur. Një pavarësi, që gjithsesi nuk mund të qëndronte më vetë, por priste konfirmimin e Fuqive të Mëdha, të cilat, të ndara në interesa dhe aleanca historike i garantuan Shqipërisë një shtet me gjysmën e territorit të vet jashtë kufijve, duke i lënë një barrë të rëndë të gjitha klasave politike shqiptare që do të vinin më pas, që do të ishte në mos bashkimi kombëtar, të paktën kërkesa dhe mbështetja për respektimin e të drejtave të shqiptarëve në rajon.

Historia e parlamentizmit shqiptar të viteve '20, deri në stabilizimin e Mbretërisë na tregon gjithashtu për ethet e forta që kalonte politika shqiptare, ethe të cilat sollën temperaturat e konflikteve të hapura dhe kërcënuese për stabilitetin e vendit dhe përfitimin e fqinjëve, për të lozur poker me interesat tona. Politika shqiptare nuk arrinte të gjente vetveten, por luhatej sa andej-këndej në lisharësen e fatit historik.Kompromisi i Mukjes i vitit 1943 është shembulli me i keq se si marrëveshje të mëdha, për qëllime të mëdha, mund të dështojnë për hir të interesave të ulëta pushtetore dhe pamundësisë së politikës shqiptare për tu afirmuar si faktor vendimmarrës.Rezultati kësaj radhe ishte akoma më i trishtë sepse krijoi një fragmentizim të shoqërisë dhe hapi një konflikt të hapur, që shpeshherë ka ravijëzuar llogoret e politikës së brendshme shqiptare.

Ky kompromis krijoi precedentin e keq të prishjes së marrëveshjes pas fjalës së dhënë, (diçka që s'është as në etiken morale të shqiptarit), dhe gjithë kompromiset që kanë ardhur pas tij, kanë qenë më shumë kompromise për hir të kompromisit sesa marrëveshje të madha, për të çliruar energjitë e kombit për stabilitet dhe prosperitet. Pothuajse të gjithë kanë dështuar në krye të një viti, duke e zhytur Shqipërinë sërish në qerthullin e krizave të brendshme, duke e lënë një vend të paaftë jo vetëm për të luajtur rolin e vet në Ballkan, por as për t'u ofruar ndihmën e duhur komuniteteve të fuqishme shqiptare në rajon.Klasa politike shqiptare, edhe pse pretendon se ka arritur një maturi politike, në të vërtetë është e aftë vetëm të krijojë spirale të pafundme krizash, që në thelb janë shprehëse të interesave meskine sejmeno-bajraktariste.Ajo duket se nuk mund të krijoje kompromise të mëdha, të ngjashme me ato që kanë përshkënditur historinë moderne evropiane (si ai gjerman i viteve '70, p.sh.). Si në legjendën e vjetër të Rozafës, kjo klasë politike është e aftë vetëm të shkatërrojë natën, punën e bërë ditën. Për të vazhduar metaforën e legjendës, fajtorët nuk dënohen, por i këndohet flijimit. Flijimi kësaj radhe e ka emrin "kompromisi për Presidentin".

Duke i kënduar më tepër flijimit dhe kulisave sesa procesit të drejtë e të ndershëm, vendi sërish rrezikon të zhytet në kriza të panevojshme, në prag të problemeve madhore siç është zgjidhja e statusit të Kosovës! Zoti mos e dhëntë pas disave viteve, të vajtojmë serish për "shanset e humbura". Gjetja sa më shpejt e kompromisit do t'i japë vendit një shans të humbur prej kohesh, si dhe një vetë-ndërgjegjësim, që koha e temperaturave të larta ka kaluar dhe pas kllapisë pothuajse shekullore, ka ardhur koha të shëndoshet trupi e koka, për të zënë sa më shpejt trenin drejt integrimit, që kemi kohë që e aspirojmë.