Historia e fjalorthit më të hershëm të gjuhës shqipe

Arnold von Harf me stemën e vet kalorësiake.

Udhëtari gjerman Arnold Fon Harf (1417-1505) ne vitin 1496, u nis nga Këlni, për të bërë një vizitë në tokat e shenjta, në Palestinë, udhëtim që e kreu për tre vjet. Në vitin 1497 ai kaloi në bregdetin e Shqipërisë dhe konkretisht në Ulqin, Durrës e Sazan.
Gjatë këtij udhëtimi për të komunikuar sadopak me njerëzit, ai shënoi 26 fjalë shqipë, 8 shprehje e numrat 1 deri 10 dhe 100 e 1000 të shoqëruar me përkthim në gjermanisht. Janë fjalë të zakonshme si: ujë, verë, bukë, mish etj., që iu deshën udhëtarit në jetën e tij të përditshme sa qëndroi ne Shqipëri.

Me përshtypjet e udhëtimit Harfi la në gjermanisht një dorëshkrim, i cili u botua më 1860, pas tre shekujsh e gjysmë. Këtu gjendet edhe ky Fjalorth i vogël i gjuhës shqipe, i cili përbën dokumentin e dytë të shqipes së shkruar. Fjalorthi i Arnold fon Harfit, është  i vitit 1497.

Udhëtari, përveç listës së fjalëve, shprehjeve e numëroreve, ka lënë edhe disa shënime në ato vende të bregdetit shqiptar ku kaloi. Ndër të tjera ai shkruan se "Ulqini është një qytet shqiptar i bukur e i vogël". Për Shkodrën megjithëse kaloi nëpër të, ngaqë udhëtimi Ulqin-Durrës, e bëri me det, thotë "se është një qytet i madh i sapo pushtuar nga osmanët". Ishullin e Sazanit e përshkruan "si një liman të mirë deti, ku ka shume anije, në krahun e majtë të të cilit ndodhet një fshat i madh me 2000 vatra, i quajtur Vlorë" etj.

Fjalët shqip të Fjalorit të Fon Harfit

boicke                                      bukë

vene                                        venë

oie                                           ujë

mische                                     mish

jat                                           gjathë, djathë

foeije                                       voe, vezë

oitter      uthër,                         uthull, ufull

poylle                                       pulë

pyske      pishk,                        peshk

krup                                        krypë

myr                                         mirë

kyckge                                     keq

megarune                                me ngranë

pijne                                        pim

taurne                                     tavernë, pijetore

geneyre                                   një nier

groëa                                      grua

denarye                                  denari

sto                                         ‘shtu, po

jae   ja,                                   jo

criste                                      Krisht

dreck                                      dreq

kijrij                                        qiri

kale                                         kal

elbe                                        elb

fijet                                        fjetë

mirenstrasse                           mirë ndesh të rasha

mireprama                              Mirë mbrama

meretzeëen                             mirë se vjen

ake ja kasse zet ve                  a ke gjakafshë të re

kess felgen gyo kaffs               qish blen kjo kafshë

do daple                                 do t’a blej

laff ne kamnijss                      lajm një këmishë

ne kaffs                                 një kafshë