Kontakti
i parë i Ali Pashës me britanikët daton në vitin 1803, kur ai iu drejtua
ambasadorit britanik në Stamboll, Ëilliam Hamilton, me një letër ku i
propozonte bashkëpunim të ngushtë kundër Francës, duke i prezantuar një listë ofertash
dhe në të njëjtën kohë vendosjen e një konsullate të përheshme britanike në
Janinë[1]
Që nga ky moment do të fillonte një itensifikim i marrëdhënieve diplomatike
midis dy palëve, ku anglezët do të ecnin me shumë kujdes pa u angazhuar
drejtpërsëdrejti në premtime të mëdha, edhe pse ofertat e Ali Pashës ishin
shumë bujare, duke përfshirë furnizimet me lëndë drusore, ujë, ushqime, bagëti,
kuaj dhe përdorimin e porteve të tij në Adriatik për përdorim ushtarak dhe
civil. Në momentet e para shqetësimi kryesor i anglezëve ishte ta përdornin Ali
Pashën si mburojë ndaj penetrimit francez në Greqi pa reflektuar dhe dhënë një
patronazh të veçantë mbi të. Të dyja palët do të ecnin me shumë kujdes në
marrëdhëniet diplomatike midis tyre, derisa do të vinte Paqja e Tilsitit më
1807, ku anglezët do të ishin shumë më të interesuar për vazhdimësinë e
Perandorisë Otomane dhe jo për disintregitetin e saj. Në bisedimet që do të
zhvilloheshin midis Majorit Leak, përfaqësuesit special të qeverisë britanike
në Janinë dhe Seyid Ahmet Efendiut, agjentit të akredituar në Londër të Ali Pashë Tepelenës, pala angleze e
shmangu diskutimin rreth pavarësisë së Ali Pashës, që ishte nënkuptuar në
bisedimet e mëparshme. Në të kundërt, pas diskutimeve që ishin fokusuar mbi të
ardhmen e Pargës dhe mbështetjes, që Ali Pasha do t’u jepte britanikëve, nga
ana e këtyre të fundit iu afrua një skemë e një mbretërie të pavarur
Greko-Shqiptare. Në këtë mënyrë Anglia e rriste misionin e Pashait, duke
identifikuar Revolucionin Grek dhe përpjekjet e tij për pavarësi pothuajse
identike. Duke u mbështetur në autoritetin e pashait Tepelenas dhe organizmin e Pashallëkut, i cili gëzonte
një lloj pavarësie de facto, do të ishte më pak e rrezikshme dhe e
lodhshme për britanikët për të arritur pavarësinë e grekëve. Në një moment, që
revolucioni do të ndodhte, do të ishte më pak e kushtueshme për ta rrëzuar këtë
tiran shqiptar, sesa të përfshiheshin në aktivitete revolucionare, pa një
mbështetje të fuqishme nga brenda sistemit otoman. Në përputhje më këtë lloj politike,
britanikët shfaqën projektet e ashtuquajtura të tyre rreth Shqipërisë, Seid
Ahmetit, duke i përmendur mundësinë e kësaj mbretërie nën sovranitetin e Ali
Pashës, ku të gjithë Ishujt Jonianë do t’i dhuroheshin të paktën me një
konditë, duke i siguruar Britanisë disa privilegje tregtare dhe përdorimin e portit të Panormos. Siç mund
të identifikohet lehtë, oferta e britanikëve ishte shumë më cilësore dhe më e
lartë, nga ajo që kishte afruar Franca në fillimet e marëdhënieve diplomatike
midis dy palëve. Prej këndej është e lehtë të kuptosh një lloj filobritanizmi,
që Ali Pasha e shfaqte dhe në publik dhe që jo rallë herë bënte xheloz
Pukëvilin, Konsullin e Përgjithshëm të Francës në Janinë. Pavarësisht faktit se
politika britanike do të ndryshonte në rajon në varësi dhe të ngjarjeve
ndërkombëtare, ku një rol të madh do të luante Koncerti Evropian i Fuqive të
Mëdha Evropiane, i arritur në Kongresin e Vienës, mbështetja britanike do të
ishte e madhe te Porta e Lartë, deri në negociatat për cedimin e Pargës në
1818. Një rast i tillë i paprecedent ishte uzurpimi i Pashallëkut të Beratit në
1809 dhe mbajtja rob e Ibrahim Pashë Vlorës, përfaqësues i një prej familjeve
më fisnike të Shqipërisë së asaj kohe dhe mbështetja diplomatike, që i dha
Britania për të eliminuar komplotin francez të rrëzimit të tij nga pushteti, me
anë të Lidhjes Shqiptare të promovuar dhe mbështetur nga francezët. Po kështu,
në bazë të kësaj aleance dhe shërbimeve të bëra ndaj Perandorisë Britanike, në
kohën e luftërave Napoloniane, Ali Pasha në kulmin e dobësisë së Perandorisë
Otomane, ku ajo lëshonte vetëm territore në Europë dhe nuk ndërmerrte asnjë
pushtim të ri, do të përfitonte qytetin e Pargës, për ta përfshirë brenda
zotërimeve të veta. Kjo aleancë e fortë do të prishej në vitin 1818, ku Anglia
pas zotërimeve që kishte marrë për të respektuar Aleancën e Shenjtë të Vjenës,
nuk do t’i afronte më mbështetje Pashait Tepelenas dhe do ta braktiste në fatin
e vet. Një rol të rëndësishëm për të mos arritur një marrëveshje konkrete dhe
finale midis Ali Pasha Tepelenës dhe Britanikëve, për sa i përket çështjes së
dorëzimit të Pargës, ka qenë kundërshtimi i Robert Adair, ambasadorit fuqiplotë
Britanik në Stamboll, i cili i gjeti kërkesat e Ali Pashës, shumë ekstravagante
dhe të papranueshme. Megjithëse shumë herë ai nënvizonte naturën sine qua
non të bashkëpunimit me Ali Pashën, kundër Francës dhe forcimin e tij
përkundrejt rivalëve, ai gjithashtu sugjeronte kërkimin e mjeteve të tjera,
manovrave diplomatike alternative të pavarura nga influenca e tij, pa dëmtuar
marrëdheniet me të.[2]
Marrja
e qytetit të Pargës filloi me mëtimin e krahinës së Ajas që përfshinte dy
fshatra , të parin me këtë emër dhe tjetrin Arpeza. Këto dy komuna kanë rreth
250 shtëpi dhe një popullsi prej 5000 shpirtërash, duke nxjerrë rreth 400 burra
për të mbajtur armët.[3]Marrja
e këtij territori që prej shumë kohësh që gjatë sundimit Venedikas kishte qenë
nën mbrotjen e tyre kishte një rëndësi të veçantë pasi hapte rrugën për marrjen
e vet qytetit. Në tatëpjetën e Republikës së Venedikut , ajotët duke u
shqetsuar përsëri nga fqinjët e tyre , e kthyen vështrimin e tyre drejt
agallarëve të Margëlliçit, një komune të Çamërisë që nuk ishte larg territorit
të tyre. Ata u vunë kështu nën mbrojtje përballë inskursioneve dhe vazhduan të
jetonin të qetë ,me anë të një tatimi vjetor prej 5000 piastrash turke që ia
paguanin agait të Margëlliçit, Hasan Çaparit.Ky tatim përbehej prej një marrje
në natyrë ose në para mbi prodhimet e tokës, si dhe të një takse të quajtur
kurush, që në Turqi rëndon mbi qytetarët grekë( të bësimit ortodoks-shënimi
ynë) dhe që konsiston në 20 para për mashkull dhe 60 për kryetarët e familjeve.[4]Zotërimi
i fshatrave të Ajas, i hapte rrugën Ali Pashës për të zotëruar dhe qytetin e
Pargës, ndaj pas marrjes së tij prej francezëve në 1807, ai i dyfishoi
përpjekjet e tij për ta zotëruar Ajan, herë duke iu afruar miqësi dhe herë duke
i kërcënuar në mënyrë të drejtë për së drejtë. Banorët e Ajas iu drejtuan
francezëve për ndihmë e përkrahje pasi e konsideronin veten gjithmonë si pjesë
e qytetit të Pargës. Me të marrë vesh këto përpjekje , Ali Pasha Tepelena joshi again e Margëlliçit Hasan Çaparin, i
cili i la të drejtat që kishte mbi Ajan, kundër një fshati të quajtur Rapëza. [5]Mirëpo
me të marrë vesh këtë marrëveshje Gjenerali Danzëlo duke e kuptuar rëndësinë e
këtij territori në 1811 dërgoi një kompani të regjimentit shqiptar të paguar
nga Franca që morin nën mbrotje këto dy fshatra. Mirëpo Ali Pashë Tepelena duke
qenë konstant në qëllimet e tij për të avancuar drejt Pargës, ndërmori një sulm
serioz ndaj Ajas, për ta pushtuar me forcën e armëve. Për ta fshehur qëllimin e
tij , atij i vajti mendja që të nxiste një revolucion në komunën e Margëlliçit,
duke ua hedhur fjalën me marifet krerëve, me anë të agjentëve të tij, duke u
folur në emër të të birit Veli, për ta hequr qafe zgjedhën, duke i siguruar që
do të ndihmoheshin nga pjesa më e madhe e banorëve të Çamërisë. Agallarët ranë
në kurth , kryengritja shpërtheu. Atëherë Ali pasha urdhëroi trupat që të
marshonin në të gjitha anët kundër Margëlliçit. Agallarët, duke parë se nuk po
ndihmoheshin , nuk bënë veçse një qendresë të dobët; disa u kapën dhe u
egzekutuan, disa arritën të tërhiqeshin me familjet e tyre në terriotrin e
Pargës dhe kaluan në Korfuz.[6]Ali
Pasha Tepelena nuk ndaloi në përpjekjet e tij për ta përfshurë brenda Pashallëkut
të tij fshatrat e Ajas, pasi u kërkoi autoriteteve franceze në Korfuz se kishte
ndërmend që t’i merrte nën zotërim këto territore me anë të një fermani ndaj t’ë
mos u jepnin përkrehje banorëve të këtyre dy fshatrave. Përgjigja e francezëve
ishte e menjëhershme duke deklaruar se Ajas kishte qenë pjesë e Pargës dhe duke
emëruar si komandant të fortesës një oficer të sprovuar kolonelin Nikol
Papasoglu. Për të përforcuar garnizonin
e Pargës, që s’përbehej nga një kompani shqiptare, Nikol solli me vete një
detashment të regjimentit të 7-të italian, 25 shqiptarë dhe dy topa fushorë.
Këto ishin të vetmet forca ku ai mund të mbështetej. Sa për banorët i shkruante
ai Donzelosë, kalova këto kohët e fundit në një revistë gardën kombëtare dhe
mezi mblodha 100 burra; të gjithë të tjerët janë në udhëtim. Unë nuk i llogaris
më ajotët, që nuk merren veçse me kopetë e tyre.[7] Si duket
dhe nga raporti i kolonelit Nikol, banorët vendas ishin të lodhur nga konflikti
i gjatë, dhe më tepër ishte dëshira gjeostrategjike e Francës për të mbajtur nën
kontrollin e vet Ajan. Pas një përpjekje të dështuar të Ali Pashës për ta marrë
nën kontroll dhe një kërkese të drejtë për së drejte Pouqueville dhe vëllait të
tij kur i kishte ftuar në një gjueti rosash në liqenin e Janinës, Ali Pasha
vendosi të kalonte sërish në sulm për të marrë Pargën para se ajo të binte në
duar të ndonjë fuqie të huaj të interesuar në rajon. Kështu, pas humbjeve
franceze në frontin lindor në datën 3 mars 1814, forcat e tij sulmuan qytetin e
Pargës, në kështjellën e së cilës ishin mbyllur popullsia e Ajas, Pargës dhe garnizoni
mbrojës i saj. Mirëpo banorët e Pargës të trembur se mos trupat e Ali Pashë
Tepelenës pushtonin qytetin, hynë në traktativa me anglezët dhe në 22 mars 1814
nga anija “La Bakantja” zbritën një detashment të fortë, major Sër Sharl
Gordoni, Foresti, rezidenti britanik në oborrin e Ali pashës dhe kapiteni
Anxhelo, adjudant i gjeneralit Kambell. Ata i akorduan garnizonit të vogël një
kapitullim të nderuar dhe morën përnjeherë zotërimin e vendit.[8]
Ali
Pasha Tepelena e ndjeu sërish para syve të tij humbjen e Pargës, ashtu si kohë
më parë nga rusët dhe francezët, por megjithatë ai nuk hoqi dorë nga
traktativat me aleatët e tij, anglezët për të përfshirë brenda territorit të
Pashallëkut të tij. Mirëpo politika angleze kishte ndryshuar në qendrimin e vet
ndaj Ali pashë Tepelenës, sidomos me situatën e re ndërkombëtare që u krijua në
Europë pas vitit 1815. Me shembjen e Perandorisë Franceze dhe me stabilizimin e gjendjes ndërkombëtare
që u shpreh me formimin e “Lidhjes së Shenjtë”, Fuqitë e Mëdha u drejtuan kundër
çdo lëvizje që rrezikonte fronet mbretërore. Me fjalë të tjera, Londra nuk mund
të përkrahte synimet e pavarësisë së mikut të saj. Meqënse pushtimi i Pargës
solli me vete një farë ftohje me Portën e Lartë, anglezët , që deklaruan se
pushtimi ishte i përkohshëm, e ndreqën punën kur përfundua traktatin e Parisit.
Ata pranuan me këtë rast t’i kthenin Perandorisë Otomane, Pargën kundrejt
njohje së protektoratit anglez mbi ishujt jonianë. Dorëzimi i Pargës u arrit
vetëm në 10 maj 1819 pasi Ali Pasha pagoi, si rezultom nga regjistri i
llogarive të tij 612.000 realë për të shpërblyer pasurinë e braktisur të atyre
parganjotëve që u shpërngulën në ishujt jonianë. [9]
Gjatë
viteve 1815-1819, Ali Pashë Tepelena u mundua të konsilidonte dhe të ruante
pushtetin e tij meqënse kushtet ndërkombëtare nuk i jepnin më mundësitë për
kombinacione politike për të zgjerua më territorin e Pashallëkut të tij.
Gjithësesi shtrirja e gjerë në
Shqipërinë e Jugut e Pashallëkut të tij, që fillonte pak më në jug të Durrësit,
vazhdonte në lindje pak më në veri të Ohrit, duke zbritur për në jug dhe duke
përfshirë Follorinën, Verien, gjysmën e ishullit Eubea, si dhe duke lënë jashtë
Thivën dhe Athinën, por duke përfshirë gjithë Morenë dhe tërësisht bregdetin
Egjean, Jonian dhe të Adriatikut të këtyre territoreve[10] ,
ngjallte frikë dhe kërcënim për të gjithë pushtetet e tjerë autonomë lokalë në
rajon. Karakteri centralizues i pushtetit të Ali pashë Tepelenës të shoqëruara me vrasje, arrestime apo dhe
shpronësime të paraardhësve të tyre, si
pasojë e pjesëmarrjes së tyre, në komplote të shumta ndaj Ali Pashës apo edhe
pse ky i fundit dëshironte të zgjeronte zotërimet e veta, kishin krijuar një
klimë ku aksioni dhe politika e brendshme Ali Pashës paragjykoheshin. Kjo ishte
e dhe arsyeja që në çastin kur Ali pasha Tepelena u rebelua ndaj Portës së
Lartë në 1820, bejlerët e Çamërisë u rreshtuan përkrah forcave osmane sepse
kishin marrë premtime se do tu riktheheshin pronat që u ishin grabitur. Një gjë
të tillë kishin bërë edhe kapedanët suliotë duke marrë edhe ata premtimin se do
të ndihmoheshin pas fitores mbi Ali Pashë Tepelenës për t’u kthyer në vatrat e
tyre. Edhe pse gjatë gjithë këtyre viteve popullsia shqiptare e Çamërisë që
përbëhej nga shqiptarë myslimanë dhe të krishterë, kryesisht suliotë tregoi një
bashkëpunim vëllazëror përballë një pushteti që u rrëmbente territoret si ishin
marrëveshjet e aleancat shumta të lidhura gjatë dhjetëvjeçarit të parë të
shekullit të XIX, në kohën kur nodhi rebelimi i Ali Pashë Tepelenës dhe
Revolucioni Grek nuk arriti ta kanalizonte
fuqinë e vet ushtarake drejt një programi politik të përbashkët për të pretenduar
pavarësinë.
[1] Demir. I (December 2007). Tepedenli Ali Pasha and the ëest: A
history of his relations ëith France and Great Britain 1798-1820. Master Thesis.
Department of History, Bilkent University, Ankara. Faqe 77
[2]
Demir. I (December 2007). Tepedenli Ali Pasha and the ëest: A
history of his relations ëith France and Great Britain 1798-1820. Master
Thesis. Department of History, Bilkent University, Ankara. faqe 84
[3] August Boppe. Napoeloni dhe Ali Pasha. Globus R:Tiranë, 1999, fq 96
[4] Po aty, fq 97
[5] Po aty, fq 97
[6] Po aty fq 98
[7] August Boppe. Napoeloni dhe Ali Pasha. Globus R:Tiranë, 1999, fq 99
[8] P aty , fq 106
[9] Historia e Popullit Shqiptar. Toena, Tiranë:2002, fq 660
Bibliografia:
1- 1- August Boppe. Napoeloni dhe Ali Pasha. Globus R:Tiranë, 1999
2- I.Demir..
Tepedenli Ali Pasha and the west: A history of his relations with France and
Great Britain 1798-1820. Master Thesis. Department of History, Bilkent
University, Ankara. (December 2007)
3- Spiros Aravantinus. Ali pasha Tepelenliu. Athina
:Dodoni,harta. 2000
4 4- Historia e Popullit Shqiptar. Toena,
Tiranë:2002, fq 660
No comments:
Post a Comment