Gjatë punës kërkimore dhe shkencore për studimin e
hulumtimin e objekteve që janë në fondet e Muzeut Historik Kombëtar kemi mundur
të evidentojmë objektin taxhi i Ali Pashë Tepelenës me numër inventari 339.
Sipas kartelës së objektit rezulton se taxhi i Ali Pashë Tepelenës ka hyrë në
fondin e Muzeut Historik Kombëtar në vitin 1981. Origjina e objektit muzeal të
identifikuar si taxhi i Ali pashë Tepelenës shënohet në kartë si i ardhur nga
ish muzeu i Luftës Antifashiste Nacional-çlirimtare. Ai ka një lartësi 18.5 cm
dhe diametër 20 cm. Nuk dihet qartë se përse ky objekt ka qenë në fondet e e
ish muzeut të Luftës Antifashiste Nacional-çlirimtare, kur në fakt i përket
periudhës së Pashallëqeve shqiptare. Objekti
paraqitet tepër i dëmtuar dhe ende nuk kemi rënë në gjurmë se si ky objekt është
përfituar dhe ka hyrë në fondet e ish muzeut të Luftës Antifashiste
Nacional-çlirimtare. Si objekt ai mbetet i veçantë sepse është i vetmi që
mendohet se i përket Ali Pashë Tepelenës në territoret shqiptare pasi në disa
muzeume në botë si p.sh në Muzeun Benaki në Athinë ka objekte personale të tij
si ore xhepi apo dhe disa armë të dekoruara me ar. Për më tepër Prof Moikom
Zeqo e përmend në librin Syri i Tretë i Bektashizmit por nuk e analizon më
gjerësisht. Po a ishte taxhi një veshje karakteristike për Ali Pashë Tepelenën?
Pjesa më e madhe e portreteve që pasyrojnë Ali Pashë
Tepelenën e paraqesin të veshur me një kapë në kokë që duket se është një taxh
bektashian. Kështu në portretin e tij shumë të njohur nga Joseph Cartëright
(1789-1829), pikturuar në mars 1819 dhe publikuar në 1822 (CARTËRIGHT, Joseph. [Eleven
colored costume plates of northëestern Greece, including a portrait of Ali
Pasha], London, R. Havell, 1822) pasqyrohet i veshur me taxh bektashian. Sipas përshkrimit të Joseph Cartëright veziri i Janinës
mbante në kokë një taxh ngjyrë jeshile të stolisur me shirita të florinjtë.[1]
Disa nga studiuesit e hershëm të Bektashizmit e kanë identifikuar Ali Pashë
Tepelenën si një nga kontribuesit më të mëdhenj të themelimit të teqeve
bektashiane në territoret e Pashallëkut të tij e për rrjedhojë kapën që i
mbulonte kokën e kanë konsideruar si taxh bektashian. Po kështu studiuesja e
njohur britanike e bektashizmit Hasluck ka njohur një taxh bektashian në gurin
e varrit të tij sipas një gravure të hershme. Taxhi bektashian është një nga
elementët e veshjes bektashinjve që nga grada e tretë e besimit që
identifikohet me dervishët. Kurora (taxh).- është një kapuç i përbërë prej
dymbëdhjetë pjesëve në pjesën e sipërme dhe katër pjesëve të bardha në pjesën e
poshtme. Pjesët e sipërme quhen terk dhe i simbolizojnë dymbëdhjetë imamët. Katër
pjesët e poshtme quhen dyer dhe simbolizojnë katër dyert (sheri atin,
tarikatin, ma’rifetin,hakikatin). Kjo kurorë emërtohet si “Husejni taxh”. Në
pjesën e sipërme ku bashkohen dymbëdhjetë copat vendohet një copë e vogël që
quhet “vulë” “ose “trëndafil” (gjyl). Në kurorën e dervishëve mbi këto katër
pjesë vehet edhe një pëlhurë e gjelbërt e cila rrotullohet dymbëdhjetë herë.[2] Me të njejtin taxh Ali Pasha Tepelena paraqitet edhe në
pikturën e vajit të Jacob Ritter von Hartmann, më 1822. Piktura aktualisht ruhet
në Muzeun Metropolitan të Neë Jorkut[3],
si dhe në tablonë e njohur të Louis Dypre "Ali Pasha duke duke gjuajtur në
liqen” e vitit 1825. Në të tre këto tablo që janë me ngjyra, taxhi është
pikturuar në ngjyrë jeshile që dallohet me sy të lehtë në tablonë e Cartëright,
kurse në të dy të tjerat është më një ngjyrë të mbyllur jo lehtësisht të
identifikueshme.
Nuk dihet arsyeja se përse Ali Pasha Tepelena duke mos
qenë pjesë e urdhrit të bektashinjve ose duke pasur vetëm gradën e
myhypit-ithtarit besnik mbante mbi kokë taxhin bektashian që zakonisht e mbanin
dervishët dhe baballarët e teqeve. Studiues si Nataly Clair në artikullin e saj
“Miti i Ali Pashës dhe bektashinjve” hedh tezën se Ali Pasha Tepelena më tepër
sesa adhurues i tarikatit të bektashijve ishte adhurues i tarakitatit sufist të
Saydive apo Helvetive. Clair arrin në këto përfundime duke cituar Arkivin
Qendror Osman ku ka gjetur dokumente për themelimin e një teqeje Sayidi në
Stamboll nga Ali Pashë Tepelena apo sepse në vendlindjen e tij në Tepelenë dhe në
fshatrat që vendosi sundimin e tij pas me dhunë si Hormovë dhe Kardhiq ndërtoi
teqe Helvetije. Clair në Arkivin Qendror Osman ka gjetur vetëm një dokument që
shënon kontributin e tij në themelimin e teqesë Xhafaj Baba në Elabasan në
1811. Gjithësesi numri i dëshmive që lidhin Ali Pashë Tepelenën me bektashizmin
janë të shumta dhe të trajtuara edhe nga Katerine Flemming në librin e vet
“Bonaparti Mysliman”. Udhëtari dhe diplomati i njohur Ëilliam Martin Leake na
jep dëshminë se në Trikalla dhe në
Ajdinali Ali Pashë Tepelena kish ndërtuar teqe bektashiane.[4]Studiuesi
njohur grek Denis Skiotis shënon një fakt interesant për lidhjet e Ali Pashë
Tepelenës me bektashizmin se në fillimet e veta, ashtu siç dëshmohet nga
udhëtari dhe studiuesi suedez, Jacob Jonas Bjornstahl, Ali Pasha kishte si
heraldikë të tij, flamur ose ziilfikar një copë me dy shpatat e famshme
me dy tehe të Aliut, Kalifit IV, i cili është figura qendrore e adhurimit të
bektashive. Në këtë mënyrë,
edhe njëherë tjetër, lidhja e Ali Pashë Tepelenës me këtë sekt përforcohet edhe
më shumë nga ky detaj.-Skoitis[5].
Edhe vula personale që mbante Ali Pashë Tepelena, kishte një nënshkrim në
persisht “Le të jetë aty një shpresë nga Ali –asker”, një referencë tjetër kjo
për kalifin Ali dhe një provë tjetër për devocionin e tij ndaj bektashizmit.
Fakti që në tre portretet Ali pasha Tepelena paraqitet me taxh dhe në njërin
prej tyre me ngjyrë jeshile dhe të stolisur me shirita të florinjtë përforcon më
tepër mendimin se pavarësisht që Ali Pasha mund të ishte një përkrahës i të gjithë
sekteve sufiste në vetvete ai i përkiste tarikatit bektashi. Piktori britanik Joseph Cartëright e kishte parë nga afër Ali Pashë
Tepelenën pasi ishte pjesë e Komisionit Britanik që negocionte për dorëzimin e
Pargës te Ali Pasha Tepelena dhe nuk mund të gabonte për ngjyrën dhe formën e
taxhit që ai mbante të veshur në kokë. Për këtë arsye sëbashku me restauratorin
e njohur Profesor Frederik Stamatin menduam se do të ishte e udhës të fillonim
procesin e konservimit dhe pastrimit të tij. Konservimi i taxhit të Ali Pashë
Tepelenës u krye në muajin mars 2019 në laboratorin e sektorit të konservimit të
koleksioneve të Muzeut Historik Kombëtar. Taxhi është me material shajaku në
gjendje shumë të keqe. Ai është i djegur dhe i mbuluar me blozë dhe me dyll.
Gjithashtu është dëmtuar nga insektet dhe ka mungesë materiali. Taxhit i mungon
pipthi në majë. Në fillim u bënë fotografi për të parë shkallën e dëmtimit të
taxhit. Në vijim me anë të një furçe me qime të buta u fërkua e gjithë
sipërfaqja e taxhit si nga brenda ashtu edhe nga jashtë për të hequr baltën që
ishte ngjitur në të. Procesi i konservimit të taxhit të Ali Pashë Tepelenës
vijoi edhe në muajin prill 2019. Nga taxhi u morën disa kampionë për të
analizuar stabilitetin e fijes. Gjithashtu edhe për të parë se çfarë fije është
përdorur për taxhin, proces që u
realizua me anën e mikroskopit
elektronik. Në vijim të procesit të konservimit me anë të një furçe me
qime të buta u fërkua e gjithë sipërfaqeja e taxhit si nga brenda ashtu edhe
nga jashtë për të hequr baltën që ishte ngjitur në të. Si përfundim edhe pas
kësaj pune të detajuar nuk u përftuan ngjyrat që ka pasur në gjendjen
fillestare, pasi objekti ka pësuar diegie. Jemi ende në kërkim të
dokumentacionit në Arkivin e Shtetit dhe të Institutit të Antropologjisë për të
gjetur origjinën e ardhjes së tij në fondet muzeore shqiptare për të vërtetuar
origjinalitetin e tij si objekt e në mënyrë të tillë që kur të organizohet
periudha e Pashallëqëve Shqiptare ai të ekspozohet në këndin e Ali Pashë
Tepelenës.
Bibliografi:
1-Anastasios
Papastavros, Ali Pasha nga hajdut në
kapedan, Volumi I, botimet apeirotan
2- Metin
Izeti. TARIKATI BEKTASHIAN,
Shtypshkronja „ÇABEJ“ , Tetovë, 2001.
3- Nathaly
Clair. “Miti i Ali Pashws dhe
bektashinjve”, Albanian Identities, myth and history. Edited nga Stephanie
Schwandner-Sievers dhe Bernd J.Fisher, Hurst and London Company 2002.
4- Skoitis N. D. (1971) From Bandit to Pasha: The
first steps in the rise to power of Ali of Tepelen 1750-1784
[3]-Anastasios
Papastavros, Ali Pasha nga hajdut në
kapedan, Volumi I, botimet apeirotan, faqe 67.
[4] Shih për më
tepër Nathaly Clair. “Miti i Ali Pashws dhe bektashinjve”, Albanian
Identities, myth and history. Edited nga Stephanie Schwandner-Sievers dhe Bernd
J.Fisher, Hurst and London Company 2002, fq 128-129.
[5] Skoitis N. D. (1971) From Bandit to Pasha:
The first steps in the rise to power of Ali of Tepelen 1750-1784, faqe 237
No comments:
Post a Comment