Letërsia dhe Paragjykimet

      Dy ngjarje të rëndësishme letrare për kulturën shqiptare ishin programuar për tu zhvilluar në muajin mars dhe prill në shtetin tonë fqinj Greqi.E para ishte pjesëmarrja e shkrimtarit tonë të madh Kadare në aktivitetet e organizuara nga autoritetet e ministrisë së kulturës greke dhe Pallatit të Kulturës (Megaro Muzikis) ku ai do të prezantohej si një nga shkrimtarët më të vlerësuar me çmime të ndryshme ndërkombëtare dhe e dyta ishte prezantimi dhe promovimi i romanit “Të jetosh në ishull” në greqisht të shkrimtarit dhe politikanit Ben Blushi.

Për Kadarenë, vizita në Greqi nuk ishte e para pasi shkrimtari ynë është i njohur gjerësisht aty që nga mesi i viteve 70’. Kadare njihet si një shkrimtar që në subjektet e veprave të tij mbështetet në mitologjinë greke dhe në historinë e re të Ballkanit, gjë që i ka siguruar një audiencë të admirueshme në Greqi pasi shumë nga mesazhet dhe kumtet e veprës së tij kuptohen dhe asimilohen ndoshta më mirë se në vendet e tjera. Duke qenë dhe një admirues i shpallur i kulturës greke çdo vizitë e tij përbën një ngjarje jo vetëm për publikun grek por dhe për komunitetin shqiptar që banon aty për rreth 20 vjet. Parë në këtë aspekt vizita e Kadaresë edhe këtë radhë pritej të përforconte më tepër kontaktet kulturore midis dy vendeve dhe përmes fjalës së tij dhe jo letërsisë tij të përcillte një imazh tjetër të Shqipërisë. E nënvizojmë përmes fjalës së tij pasi letërsia që krijon Kadare dhe gjithë shkrimtarët e tjerë hyn në botën e fiction-krijimtarisë dhe jo domosdoshmërisht përmban të vërtetat thelbësore për ngjarjet e së shkuarës. Vetë Kadare dhe shumë shkrimtarë të tjerë kanë deklaruar se shpesh herë i ndryshojnë ngjarjet, emrat e personazheve apo vendet në veprat e tyre pa respektuar tërësisht historinë pasi në këtë mënyrë ata respektojnë lirinë e tyre intelektuale,krijuese dhe qëndrimin që dëshirojnë të mbajnë karshi momenteve të caktuara historike.

      Në këtë sens është pranuar tashmë se shumë nga romanet e Kadaresë që tematikën e marrin nga historia përfaqësojnë qëndrimet personale të tij, ashtu si dhe një varg romanesh të tjerë në letërsinë shqipe,ku mbi të gjitha spikat romani i Ben Blushit “Të jetosh në ishull” përfaqësojnë qëndrimet personale të autorëve. Ky i fundit pati fatin që të prezantohej dhe promovohej nga shtëpia botuese “Kastaniotis” në Athinë,në një ceremoni ku morën pjesë shumë njerëz të shquar të letrave greke si dhe përfaqësues të komunitetit shqiptar në Athinë. Ndërsa Kadare kësaj radhe zgjodhi të refuzonte ftesën duke dërguar kështu një mesazh të drejtë për së drejtë si qytetar dhe jo si shkrimtar, ku u shkruante organizatorëve të veprimtarive se e anulonte vizitën e tij në Greqi për shkak të ngjarjeve të 25 marsit 2010 në Athinë, ku forcat ushtarake të Greqisë në paradën zyrtare me rastin e Festës Kombëtare greke, hodhën parrudha antishqiptare, Blushi u gjend në Athinë dhe si një politikan i vërtetë dha një mesazh qetësues duke deklaruar se “racizmi i shprehur nga forcat greke gjatë paradës së tyre vjetore është një rast i shkëputur dhe nuk përfaqëson shoqërinë greke.” Pa dashur të analizojmë gjatë amplitudën sesa raciste është shoqëria greke ndaj shqiptarëve, mjaftojmë të kujtojmë të dhënat e fundit të euro-barometrit ku afërsisht më shumë se 60% e popullsisë greke u shpreh se ishte kundër anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Nuk besoj se peshën më të madhe në këtë perceptim negativ e mban prania 20 vjeçare e shqiptarëve në Greqi, fenomen që mund të përkthehet si frikë ndaj emigrantëve por janë një seri ngjarjesh e qëndrimesh ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve që kanë nxjerrë vazhdimisht krye në pothuajse të gjitha nivelet e shoqërisë greke.

      Problemi më i madh me racizmin, ashtu si është pranuar gjerësisht nuk është vetëm perceptimi i gabuar i Tjetrit por dhe krijimi i klisheve dhe steriotipeve që ushqejnë atë për një kohë të gjatë. Në këtë kontekst në marrëdhëniet shoqërore e kulturore midis Greqisë dhe Shqipërisë nuk është e rëndësishme vetëm evidentimi i stereotipave të së shkuarës por dhe moskrijimi i atyre të rinj që mund të ngjallin keqkuptime dhe paragjykime në të ardhmen. Një i tillë p.sh është ai i krijuar në përurimin e librit të Blushit në Athinë ku shkrimtari grek Nikos Papandreu(vëllai i kryeministrit aktual Jorgo Papandreu) u shpreh se “Të jetosh në ishull” është një libër me vlera të veçanta si në aspektin shkencor, historik dhe letrar. Shkrimtari grek iu referua më shumë pjesës së parë të romanit ku Blushi shtjellon variantin e tij të procesit të Islamizimit të shqiptarëve, i cili në roman zbulohet se ka qenë paqësor dhe se shqiptarët të simbolizuar nga personazhi Ibrahim e përqafuan për tu ndjerë më mirë dhe më të priveligjuar në rendin otoman. Më andej shkrimtari grek theksoi se ‘Shqipëria nuk është ajo që shohim në ekranet e televizorit por ajo që lexojmë në librat e Blushit”.

      Pa vënë në dyshim vlerat letrare të romanit, është pak e vështirë të besojmë se procesi i Islamizimit të shqiptarëve, një proces që ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve në botë të sqarohet nëpërmjet një romani artistik. A mund të identifikohen të gjithë shqiptarët me personazhin Ibrahim? Po pjesa tjetër e historisë që dhe nëpërmjet vetë romanit të Blushit nuk gjen përgjigje. Përse vallë kur shkon në Kostandinopojë Araniti gjen Halil Patronën në hierarkinë e shërbimit perandorak otoman dhe vetë ai gjen shëlbim në Patrikanë? Çdo të ndodhte në historinë moderne të shqiptarëve nëse do të kishin një institucion të tyre kombëtar ashtu si kishin popullsitë e tjera të Ballkanit. A duhet shqiptarët nëse lexojnë një roman historik të një autori grek se pas mbështetjes dhe marrëveshjes që Patriarku Gennadis II bëri me Sulltan Mehmetin II më 1453 të perceptojnë se popullsia greke e pranoi paqësisht nënshtrimin për 4 shekuj në këmbim të lirisë dhe privilegjeve fetare? Dhe e gjitha kjo ndodhte kur një pjesë e popullsisë shqiptare nën udhëheqjen e prijësit të vet Skënderbeut nuk e pranonte paqen e veçantë otomane por mendonte dhe vepronte në një aksion të përbashkët evropian për dëbimin e tyre nga Evropa.

     Shqipëria dhe shqiptarët si vendi i fundit që u shkëput nga perandoria otomane në Ballkan kanë qenë vazhdimisht viktima të paragjykimeve dhe perceptimeve të gabuara në të shkuarën, qoftë dhe nëpërmjet letërsisë artistike. Shembulli klasik në këtë drejtim mbetet romani i autorit gjerman Karl May “Në vendin e shqiptarëve” në (1892), ku autori edhe pse nuk e kish vizituar vendin asnjëherë krijon një fabul të këndshme për lexuesit duke transmetuar tek ata imazhet e një vendi të egër, barbar e gjithë aventura. Për vite me radhë romani ushqeu fantazinë e shumë brezave gjermanishtfolës, duke shtuar gjithnjë e më tepër dhe episode apo fakte që i huazonin nga antropologjia dhe etnografia por që nuk ekzistonin si ngjarje në roman. Në vitet 30’ kur shumë studiues gjermanë dhe austriakë filluan të vizitojnë shpesh Shqipërinë zbuluan se shumë nga stereotipat dhe paragjykimet që kishin krijuar nga leximi i romanit të May-it nuk ishin të vërteta dhe vetëm atëherë filloi njohja e vërtetë e Shqipërisë nëpërmjet veprave të tyre. Natyrisht May dhe shkrimtarët e tjerë nuk mund të fajësohen sepse duke u arratisur në imagjinatë na japin versionin e tyre letrar të ngjarjeve por është përgjegjësia e shkencave të tjera shoqërore si historia, antropologjia, etnografia etj që të trajtojnë nëpërmjet disiplinave të tyre shkencore rrjedhën e vërtetë të këtyre dukurive. Ballkani duhet të rishkruajë historinë e tij larg paragjykimeve, falsifikimeve historike dhe imagjinatës letrare pasi vetëm kështu do integrohet realisht në Evropë.