Prishja e Hormovës nga Ali Pashë Tepelena

Ngjarjet dhe prishja e Hormovës nga Ali Pashë Tepelena janë baza e paragjykimeve të mëvonshme që u ngritën mbi nënën e tij dhe vet Ali Pashën. Për to ka shkruar pothuajse çdo historian dhe shkrimtar që ka trajtuar jetën dhe karrierën e Ali Pashë Tepelenës. Gjithsesi, si në të gjitha trajtimet që i janë bërë figurës së Ali Pashë Tepelenës nuk kanë munguar trajtimet e tipit orientalist dhe ekzagjerimet duke nxjerrë në pah kundërshtitë e gjithsecilit autor që ka shkruar për prishjen e Hormovës. Nga një lexim i kujdesshëm dhe referimit të dokumenteve mund të dalim në përfundimin se ngjarjet e Hormovës shpesh herë u ekzagjeruan dhe u shtrembëruan sidomos pas vdekjes së Ali Pashë Tepelenës në funksion edhe të pasqyrimit të figurës së tij si një tiran dhe gjakësor. Kjo bindje u përveçse nga historianët dhe shkrimtarët e huaj u përforcua edhe nga mendimi i Rilindjes Kombëtare ku një pjesë e aktivistëve të saj e pasqyruan këtë figurë historike sipas këndvështrimeve të tyre. Pjesa më e madhe e autorëve të Rilindjes Kombëtare dhe atyre të Pavarësisë u formua në Janinë, në gjimnazin “Zosimea” ku bëmat dhe aktiviteti i Pashait Tepelenas ishin ende të freskëta në memorien e njerëzve. Në të njëjtën kohë ata ishin përfaqësues edhe të familjeve të pasura feudale, që e kishin ndier në lëkurë pushtetin centralizues të Ali Pashës. Përqendrimi i pushtetit në një dorë të vetme nuk ka shkaktuar viktima të shumta vetëm në Shqipëri dhe në Pashallëkun e Janinës, por gjithandej nëpër Europë sa herë ky proces ka hyrë në spiralet e veta të fuqizimit të pushtetit dhe ambicieve për të krijuar etnitete shtetërore të fuqishme. Për këtë arsye tek Sami Frashëri dhe Ismail Qemali gjejmë referenca negative për Ali pashë Tepelenën në fjalorin Kamus-El-Alam dhe kujtimet e Ismail Qemalit. Po kështu me ndjesi negative e vështroi dhe Papa Kristo Negovani në poemën e vet “Prishja e Hormovës” në 1904, ku mes motiveve të tjera zuri vend dhe motivi fetar.

Në thelb të ngjarjeve të Hormovës është konflikti i mirënjohur në familjen e Meçohysajve për pronat në qytetin e Tepelenës dhe të ardhurat nga mbrojtja e krahinës së Rrëzës. Fshati më i madh, më i rëndësishëm dhe më i fortë i Rrëzës ishte Hormova. Fshatrat e Rrëzës ishin në mbrojtjen feudale të familjes Meçohyse. Krahina e Rrëzës në Tepelenë  mund të nxirrte deri në pesëqind dyfekë (luftëtarë). Ky lloj sistemi mbrojtje dhe përkrahjeje kishte ndodhur si rezultat i shthurjes së regjimit të timarit: Spahinjtë, që ishin përgjegjës për ruajtjen e rendit, mbledhjen e taksave, organizmin e mbjelljeve etj, përveç detyrave të tyre ushtarake si mbledhja e trupave, po dobësoheshin vazhdimisht. Pastaj korrupsioni dhe tirania e zyrtarëve të dërguar nga kryeqyteti, gradualisht i vendosi ajanët si mbrojtës ndaj rajave. Gjatë shekullit XVIII këto pozicione u bënë të trashëgueshme dhe Porta e Lartë shpeshherë i njihte ata si të tillë, duke u dhënë rangje zyrtarësh dhe rangje nderi për të bërë të mundur të kontrollonin pushtetin e tyre brenda sistemit qeveritar perandorak (Demir I. (December 2007). Tepedenli Ali pasha and he ëest: A history of his relations ëith France and Great Britain 1798-1820. Department of History. Bilkent University: Ankara)

Informacioni më i vjetër, i deritanishëm për përshkrimin e Hormovës gjendet në veprat e Aravatinoit e të Pukëvilit për Ali Pashën, të bazuara në legjenda apo edhe gojëdhëna të Epirit. Përveç përshkrimit të një popullsie të krishtere dhe luftarake, shquan edhe përmendja e udhëheqësit të tyre, Çaush Priftit. Në tërësi, pronat që administronte familja e Ali Pashë Tepelenës, ishin katër fshatrat e Rrëzës, me qendër Hormovën, shtatë të Zagorisë dhe fshati i vjetër Pogonjanjia. Krahina e Rrëzës i përkiste besimit të krishterë. Banorët dhe arkondët e saj kanë qenë të angazhuar edhe në donacione për ndërtime kulti. Këtë gjë e dëshmon ndërtimi i manastirit të Kodrës, që i është kushtuar Fjetjes së Shën Marisë.

Ai është ngritur në shek. XVI. Kisha është bazilikë njënefëshe me mbulesë cilindrike, me një apsidë cilindrike me madhësi 8×5 m. Në një mbishkrim të pikturuar mbi suva, në portën perëndimore të kishës, është kjo e dhënë: “U ndërtua dhe u pikturua ky tempull hyjnor dhe i gjithënderuar i së mbishenjtës, zonjës sonë, Hyjlindëses dhe gjithmonë virgjëreshës Mari, me kontributin, përpjekjet dhe shpenzimet e arkondëve të shumënderuar të dragotasve dhe kur ishte famulltar i shumëdevotshmi Gole, nga Leka 7105 (=1597)”. Nga Leka do të thotë nga Lekli  (Popa  Th. (1998) Mbishkrime të Kishave në Shqipëri, Akademia e Shkencave të Shqipërisë: Tiranë, 298, faqe 155).

Si qehaja të familjes, që ndihmonte në administrimin e tyre, kishin hormovitin Çaush Prifti. Çaush Prifti quhej  Dhimitër  dhe ishte prift dhe bir i shumë të nderuarit prift të Hormovës, Papa Kosta Dhimu. (Aravantinus S. (2000) Ali pasha Tepelenliu. Athina: Dodoni).

Emërtimi çaush ishte gradë ushtarake në Perandorinë Osmane dhe i korrespondonte togerit të sotëm në ushtritë moderne. Ky lloj angazhimi ushtarak i prijësve të krishterë në ushtrinë osmane, ishte një praktikë e njohur e Portës së Lartë, sidomos ndaj vendeve që kishin një autonomi vendore, të fituar përmes pagesës së një haraçi apo dhe shërbimit ushtarak në kohë lufte.

Burimet e deritanishme rreth Hormovës janë pak a shumë në të njëjtën linjë: Të gjitha nënvizojnë vetëm numrin e luftëtarëve “500 dyfekë”, por asgjë nga jeta dhe aktiviteti i brendshëm i asaj qendre të banuar a institucioneve të saj. Tek udhëpërshkrimet e diplomatit e konsullit anglez, William Martin Leake, i akredituar pranë Ali Pashës, gjejmë një pasazh për Hormovën, që ilustron anarkinë feudale të Epirit. Gjatë një bisede me peshkopin e Mitropolisë së Janinës peshkopi më i rëndësishëm sipas konsullit anglez, ky i fundit i tha se hormovitët kanë qenë hajdutë famëkeq, para se të nënshtroheshin nga Veziri. Vendet e tyre të parapëlqyera të veprimit ishin ngushticat e Tepelenës, ku njëri nga priftërinjtë e tyre e kishte zakon të hynte në një dru të zgavërt, që ndodhet ndërmjet Tepelenës dhe urës (së Subashit-D. K), ndërsa të tjerët rrinin në pritje në anë të rrugës dhe ndalonin udhëtarët, derisa ky “orakull i Dodonës” të konsultohej. Nëse udhëtari ishte mysliman, zëri orakullor, në përgjithësi urdhëronte që ai të zhvishej dhe të varej në pemë; nëse ai ishte i krishterë dhe i përkiste një fshati kundërshtar, atë, mund ta zvarrisnin përmes lumit. Ne raste të tjera, në përgjithësi orakulli ishte i kënaqur ta dërgonte përpara me këmbë qenien fatkeqe, pasi ia kishte marrë kalin ose gomarin. (Leake  M. W. (2009). Udhëtime në Shqipërinë e Vezirëve. Migjeni: Tiranë).

Gjithsesi, ky pasazh është i vetmi i këtij lloji që dëshmon për një jetë të ashpër dhe kaçake të banorëve të këtyre viseve dhe ndoshta mund të jetë një justifikim për të mbuluar përmasat e masakrës së Hormovës nga Ali Pasha, ngaqë peshkopët ishin nga njerëzit që kishin më shumë lidhje me pushtetin e Ali Pashës. Mirëpo, për fat të mire, për të hedhur një sy tjetër në aspekte të tjera të rëndësishme të jetesës dhe të zhvillimit të Hormovës, si një qendër e shquar e zonës së Rrëzës në krahinën e Tepelenës, na vijnë në ndihmë kujtimet për jetën dhe aventurat e iluministit serb Dositej Obradoviq (1740-1811), i cili më 1769, ka qëndruar pothuaj një vit në Shqipërinë e Jugut, në Gjirokastër e Hormovë. (Lloshi Xh. (2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G.Gjirokastritit 1819-1827. Onufri: Tiranë, faqe 55)

Ky informacion na vjen nga prof.  Xhevat Lloshi, në librin e tij “Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827”, kur ai bën fjalë për përpjekjet e Kopitarit, një tjetër iluminist ballkanik për të inkurajuar botimin e Dhiatës së Re në shqip. Në disa shënime të tij për një tekst të shkurtër të Dhiatës së Re, të përkthyer në shqip, ai bën fjalë për Anakarsisin, mësuesin e dy vëllezërve gjirokastritë në Vjenë Anastas dhe Spiridon Çelo. Ai ka lënë edhe disa shënime për murgun Dositej Obradoviq që, siç e përmendëm më lart, ka qëndruar pothuajse një vit në Shqipërinë e Jugut. I gjithë pasazhi është shumë i rëndësishëm për historinë dhe zhvillimin e përpjekjeve për gjuhën shqipe. Por këtu do të citojmë disa pjesë, që kanë të bëjnë me madhësinë e kësaj qendre të banuar dhe sidomos me një personazh, të kthyer tashmë në mitik për këtë fshat Çaush Priftin. Pas peripecive të udhëtimit të murgut Dositej nga Izmiri, për t’iu shmangur një konflikti të mundshëm pas shpërthimit të pritshëm të luftës midis Perandorisë Osmane dhe Rusisë drejt Korintit e më pas, Korfuzit, Sarandës  dhe Gjirokastrës, ai së bashku me shoqëruesin e tij arrijnë në Hormovë. Pas mëdyshjeve të dy miqve për të qëndruar apo jo, 20 shoqëruesit hormovitë u drejtohen: “Jeni të marrë, bre, po nuk erdhët, në një vend të tillë, bre as nuk e keni parë dhe as keni për ta parë. Mu pranë fshatit kemi një manastir të Shën Nikollës; aty mund të banojnë dhjetë kallogjerë për bukuri, por nuk kemi asnjë, sepse ne, shqiptarët, nuk kemi qejf të bëhemi kallogjerë. Do t’ju mbajmë aty, po deshët, tre muaj ose tre vjet dhe as keni për të prishur paratë. Në rast se do t’ju pëlqejë, rrini me ne përgjithnjë, për ne do të jetë bukuri, sikur ju ka dërguar Zoti nga qielli për ne. Na shihni, çfarë trimash jemi (të gjitha këto na i thoshte i pari i tyre në greqisht), e të tillë si ne falë Zotit, në Hormovë ka deri në dy mijë, pa folur për pleqtë”. (Lloshi Xh .(2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827. Onufri: Tiranë). Pas pranimit të ftesës, murgu Dosatej vazhdon rrëfimin: Të nesërmen u ngjitëm përpjetë në Hormovë. Gjetëm një fshat të bukur të madh me shtatëqind shtëpi, të gjitha të ndërtuara me gurë si kështjella. Aty kishte rreth 50 burime, të cilat në fund të fshatit përbënin një përrua, ku zbriste mu te manastiri në një rrëpirë të thellë me aq ushtimë, saqë mendova se këtu njeriu nuk mund të flejë kurrë. (Lloshi Xh. (2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827. Onufri: Tiranë). Pra, siç shikohet nga pasazhet, Hormova ishte një qendër e madhe e banuar për kohën, kur mendon se Tepelena, që ishte qendra administrative e krahinës, ishte më pak se 200 shtëpi, sipas përshkrimeve të Evlija Celebiut një shekull më parë.¹⁴³(Celebi E. (2000). Shqipëria 350 vjet më parë. Horizont: Tiranë). Në të kishte institucione fetare, si manastiri i Shën Nikollës dhe të paktën, dëshmohet fillimi i një shkolle në greqisht, kur murgu Dosatej rrëfen se iu drejtua njërit prej të parëve të fshatit, Dhimë Dukës: Ju falënderojmë për mirësinë e dashurinë, por nuk është e drejtë t’i hash bukën tjetrit kot, prandaj le të na dërgonin dhjetë a njëzet fëmijë, që të mësonin te ne, ngaqë punë tjetër nuk dinim të bënim. (Lloshi Xh. (2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827.( Onufri: Tiranë). Përpara kësaj murgu Dosatej përmend edhe një shkollë në fshat dhe një mësues të quajtur Elefter, një burrë i ndershëm, paqësor me grua dhe fëmijë. (Lloshi Xh. (2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827. Onufri: Tiranë, faqe 57).

Është e natyrshme që bisedat në fillim midis murgut Dosatej dhe parësisë së shkolluar të fshatit, të parit të 20 burrave, që e shoqëruan nga Saranda deri në Hormovë, mësuesit Elefter dhe Dhimë Dukës, të zhvilloheshin në gjuhën greke që ishte lingua franga e Ballkanit për shkak se ishte edhe gjuha e liturgjisë fetare e Krishterimit Lindor. Por shumë shpejt ai mësoi gjuhën shqipe dhe madje, filloi ta shkruante me alfabetin cirilik, alfabetin që sipas tij u përshtatej më mirë tingujve të shqipes. I një rëndësie të veçantë në këtë informacion, që na sjell prof. Xhevat Lloshi është edhe emri i Dhimë Dukës, si dhe pohimi se hormovitët kanë marrëveshjet dhe besëlidhjet me shumë krerë dhe pashallarë në Epir dhe Shqipëri. (Lloshi  Xh. (2012). Përkthimi i V. Meksit dhe redaktimi i G. Gjirokastritit 1819-1827. Onufri: Tiranë). Dhimë Duka mund të jetë Çaush Prifti. Ai quhej Dhimitër dhe kryente edhe detyrën e priftit, por edhe të qehajait të pronave të Hankos, nënës së Ali Pashës. Shoqërimi i murgut Dosatej për në Përmet nga tre hormovitë tregon anarkinë e papërballueshme feudale, që kishte pushtuar Epirin dhe që Ali Pasha, me metoda, vërtet të ashpra do t’i jepte fund duke e kthyer në një territor të sigurt për komunikimet urbane dhe zhvillimin e tregtisë. Aravatinoi në veprën Tepelenliut na jep hollësinë se pas vdekjes së të shoqit, Islam Beut(djalit të xhaxhait të Veli Bej Tepelenës),  Kiurka kërkoi të ndante pasurinë dhe si zonja më e madhe e shtëpisë Meçohyse, i takonte që të mblidhte dhe të ardhurat nga fshati Hormovë. Mirëpo kjo gjë, sigurisht që nuk i shkoi për shtat Hankos, nënës së Ali Pashës, që me shumë djallëzi arriti ta shtinte në vesh të hormovitëve dhe të Çaush Priftit se Kiurka donte të merrte hak për vrasjen e burrit të saj, Islam beut. Hormovitët, me në krye Çaush Priftin e rrethuan Kiurkën në fshatin Karjan të Lunxhërisë dhe atje e vranë së bashku me fëmijët. (Aravantinus S. (2000). Ali pasha Tepelenliu. Athina: Dodoni). Vrasja e Islam Beut pretendohej se u organizua nga Hanko në bashkëpunim me hormovitët. Duket se mes tyre ka pasur një alencë e cila u prish pas kërkesave të Hankos për të qenë kreu i shtëpisë meçohyse dhe rrjedhimisht dhe mbledhëse e taksave dhe haraçeve.

Rrëmbimi i  Hankos dhe Shanishasë/Shainicës, së bijës, nga hormovitët dhe kardhiqotët është thelbi i konfliktit të hormovitëve me Ali Pashë Tepelenën.Në librin e vet “Historia e Ali Pashës Tepelenliut”, Spiro Aravantinoi dëshmon se pas vrasjes së trefishtë të Kiurkës, gruas së Islam Bej Tepelenës, djalit të xhaxhait të Veli bej Tepelenës dhe të dy fëmijëve të saj, Hankoja u largua për në Karjan çifligu i të shoqit, për t’u mbrojtur nga ushtrimi i kanunit të Tepelenës, që e dënonte një akt të tillë. Ngjarja e rrëmbimit të tyre ka ndodhur, sipas Aravatinoit në fillim të gushtit 1762, vit që në fakt, nuk është i saktë, sepse i ati, Veliu, sipas dokumentacionit të gjendur, ishte ende gjallë. Hankoja kërkoi që një fshat i krishterë, që ndodhej midis Tepelenës dhe Gjirokastrës, Kokoshi, të paguante haraç njëlloj si fshatrat e tjerë, që ajo kishte nën mbrojtje. Mirëpo ky fshat  ishte nën mbrojtjen e agallarëve të Kardhiqit, një qytezë me popullsi myslimane, me rreth 800 shtëpi në atë kohë. Kardhiqotët organizuan një ushtri, u mbushën mendjen edhe hormovitëve për t’iu bashkëngjitur dhe për të mos i paguar më haraç Hankos dhe u turrën të gjithë drejt fshatit Karjan. Kjo histori është një nga ngjarjet më të dhembshme të familjes së Ali Pashës, pasi të dyja pjesëtaret e familjes së tij e ëma dhe e motra u keqtrajtuan dhe u dhunuan nga banorët e  fshatit Kardhiq. Një pjesë e burimeve citojnë  se ato u përdhunuan.  Situata e robinjave u keqësua akoma më tepër, kur në mënyrë barbare dhe nën një brutalitet epshor të meshkujve, të dy femrat u kthyen në subjekte të një shfrytëzimi masiv seksual. Hankua dhe Shanica qenë ekspozuar pa asnjë limit tmerrit dhe dhunës të gjithë burrave të atyshëm. Nëna dhe motra e Aliut u mbajtën peng për dyzet ditë, duke u përcjellë nga një dorë në tjetrën për të ngopur kënaqësitë seksuale të secilit.¹⁴⁸ -Koçollari I. (2009). Policia sekrete e Ali Pashës. Tiranë: AdelPrint)

Sipas Aravantinoit, Hankoja u lirua nga Haxhi Agai, vëlla me nënë tjetër i Dost Beut, i cili e ndihmoi për t’u arratisur drejt fshatit Gjati, pronë e Veli Beut, në zonën e Rrëzës. Ai vetë mbeti në fshat dhe kardhiqiotët, sa e morën vesh këtë akt të tij, e turpëruan duke e zhveshur lakuriq dhe i dogjën shtëpinë dhe përgatitën një mësymje drejt vendstrehimit të Hankos, ku gjendeshin edhe bijtë e Veli Beut. Mirëpo banorët e kësaj zone, otomanë dhe të krishterë, sapo u njoftuan për keqtrajtimet e bëra ndaj Hankos, i dhanë mbështetje familjes Meçohyse, duke bërë të mundur që t’i shpëtojnë këtij rreziku. (Shih për më tepër: Aravantinus S. (2000). Ali pasha Tepelenliu. Athina: Dodoni, faqe 11-12).

Pukëvili jep një version tjetër: Shpëtimtari i Hankos dhe i së bijës qe një tregtar grek nga Gjirokastra, G. Malikovo, që pagoi një shumë prej njëzet e dy mijë e tetëqind piastrash, afërsisht shtatëdhjetë e pesë mijë franga. Ky tregtar, të cilit Hankoja me familjen i detyronin jetën, u helmua më pas në vitin 1807 në Elftherohori, afër Selanikut, me urdhër të Ali Pashës. (Puoqueville F. (2011). Ali Tepelena . K& B: Tiranë, faqe 18). Pukëvili nuk e citon burimin se ku e ka gjetur këtë pohim. Por, nëse do të ishte i vërtetë, duket i pakuptimtë: Ali Pasha nuk kishte pse ta eliminonte një njeri, që i kishte bërë mirë familjes së tij dhe aq më tepër, shumë vite më vonë pas ngjarjes. Pretendimi i Pukëvilit në këtë rast duket disi i çuditshëm dhe i paarsyeshëm. Nuk ka arsye dhe asnjë argument bindës që Aliu të sillej kështu me një tregtar bamirës. Duke mos dhënë a duke mos gjetur asnjë motiv të pranueshëm për këtë pohim, duket që francezi Pukëvil e ka bërë atë nisur nga motivet e njohura të armiqësisë politike të Francës dhe të atij vetë kundër Pashait shqiptar. (Koçollari I. (2009). Policia sekrete e Ali Pashës. Tiranë: AdelPrint, faqe 163).

Ky incident i rëndë do të linte gjurmë të pashlyeshme në memorien e Ali Pashës dhe disa vite më vonë, më 1784 ai do të hakmerrej ndaj Hormovës, duke djegur e shkatërruar fshatin, duke vrarë 500 burra dhe pjekur të gjallë Çaush Priftin, ish ekonomatin e pronave të tij dhe të ashtuquajturin të dashurin e së ëmës. Gjurmët e hormovitëve të dëbuar, që u shpërndanë anembanë Epirit. Është e vështirë për t’i identifikuar pasi siç e përshkruan Pukëvili, u nda preja: skallëve kope bagëtish; ndërsa japigët, që shiheshin si llumi i ushtrisë, bartën në malet Arkrokeraune dyert, dritaret, gozhdat, deri edhe tjegullat e shtëpive të Hormovës, para se atyre t’u vihej zjarri. (Puoqueville F. (2011). Ali Tepelena. K& B: Tiranë, faqe 44).

Në gjithë këtë përndjekje, është e vështirë që banorët që shpërnguleshin të vazhdonin të deklaronin origjinën e tyre. Historiografia greke na jep një të dhënë interesante për një nga pasardhësit e Çaush Priftit. Ndonëse Çaush Prifti i Hormovës u shkua në hell prej Ali Pashait, nipi i tij, Vasil Papakristu, duke vazhduar traditën e familjes, u dorëzua Mitropolit i Drinopulit. Vasil Papakristu qëndroi në fronin e Mitropolitit të Drinopulit nga viti 1909 deri më 1929. Ai ndërroi jetë më 26 shkurt të vitit 1936 dhe u varros në Delvinaqi. (Gagari G. Kalendari Dhodhoni).

Kjo ngjarje, që përmendet gjithandej në bibliografinë historike rreth Ali Pashës, nuk mund të mohohet. Por shkaku i saj duhet kërkuar në arsye të tjera, sesa në motive psikologjike dhe orientale të hakmarrjes për nënën dhe motrën e dhunuar. Me të drejtë është zbuluar se shkatërrimi i Kardhiqit nuk ishte një hakmarrje e vonuar, por shkatërrimi i një çerdheje konspiracioni të armiqve të Ali Pashës nën patronazhin francez edhe arsyet e prishjes dhe të shkatërrimit të Hormovës duhen parë në balancat dhe ndarjen e pushtetit në krahinën e vendlindjes së tij, në Tepelenë. Argumenti i dhunimit të nënës dhe të motrës së tij ka shumë të ngjarë të jetë i ekzagjeruar, sepse banorët e Kardhiqit, që i përkisnin fesë myslimane, e kishin kategorikisht të ndaluar të trajtonin dy femra të pambrojtura në atë mënyrë dhe për më tepër, ato nuk mund të konsideroheshin robinja, pasi këtë status e kishin zakonisht femra të feve të tjera, kur ziheshin rob në luftë. Përveç kësaj, motra e Ali Pashës, Shanica, qe martuar në një nga dyert e para të Epirit Kapllanpashallitë e famshëm, para se Ali Pasha të ngjiste rrufeshëm shkallët e karrierës së tij. Duke pasur parasysh mendësinë shumë tradicionale dhe patriarkale të kohës dhe ligjin islam Sheriatin, që qeveriste parinë myslimane shqiptare, kjo martesë nuk mund të ndodhte nëse Shanica ishte torturuar dhe përdhunuar për dyzet ditë me radhë nga të gjithë burrat e fshatit Kardhiq me 800 shtëpi. Në veprën e tij për Ali Tepelenën, Ahmet Myfiti, stërnipi i Shanishasë, e vë në dyshim atë tregim. Ai pohon me shumë arsye se zakonet e shqiptarëve të asaj kohe nuk e pranonin një akt të tillë kundër grave dhe se në kushte të atilla nuk mund të bëhej disa vite më vonë martesa e Shanishasë me djalin e Kapllan Pashës së Delvinës. Ahmet Myfiti (Myfit Bej Libohova) kujton se gjyshi i tij, nipi i Ali Pashë Tepelenës, kishte dëgjuar t’i thuhej këtij të fundit se Hankoja vetëm ishte mbajtur e burgosur në Kardhiq e se kishte jetuar në kushtet e vështira të burgosjes, por ishte lejuar ta vizitonin fëmijët. (Remerand G. (2004). Pashai i Janinës. Globus R: Tiranë)

Denis Skiotis, një nga studiuesit më të mirë të fillimeve të karrierës së Ali Pashë Tepelenës, nuk e merr në konsideratë këtë fakt, duke përmendur shkarazi vetëm se u zunë robinja (Skoitis  N. D. (1971) From Bandit to Pasha: The first steps in the rise to poëer of Ali of Tepelen 1750-1784). por nuk jep detaje të rëndësishme, të cilat i gjejmë në veprat e Pukëvilit dhe të Aravantinoit. Denis Skiotis, në artikullin e vet, pasi i konsideron tri veprat e Pukvilit Voyage en More (Paris 1805) Voage de la Grece 6 volume (Paris 1826-1827) dhe Histoire de la Regenaration de la Grece (Brussels, 1843) si një minierë e vërtetë informacionesh për Ali Pashën, sugjeron që ato duhen përdorur me përzgjedhje dhe kujdes, sepse rrëfimet e tij shkojnë së bashku me ekzagjerimet romantike dhe me arnimet e purpurta(Skoitis  N. D. (1971)From Bandit to Pasha: The first steps in the rise to poëer of Ali of Tepelen 1750-1784). Aq më tepër, siç e kanë vënë re dhe studiues të tjerë të ndryshëm, ka një mospërputhje midis atyre që Pukvili shkroi në vitin 1805 dhe atyre që botoi më 1826-1827, kur Ali Pasha kishte vdekur. Treguesi më i qartë i kësaj mospërputhjeje është edhe ndryshimi i emrit nga More, që banorët e Peloponezit, pavarësisht grupit etnik që i takonin grekë, arvanitas, vlleh, apo turq e identifikonin vendin e tyre dhe veten si Moraitë në 1805, në Grece më 1826-1827, kur banorët ende vazhdojnë ta identifikonin vendin njëlloj, por filohelenizmi ku Pukëvili ishte një nga aktivistët kryesorë të tij, kishte filluar prej kohësh të projektonte themelimin e një shteti kombëtar grek, ku kombësitë e tjera nuk do të përmendeshin për të ringjallur Greqinë Antike të leximeve dhe të imazheve të tyre romantike.

Ngjarjet e Hormovës duhen parë në lidhje me kontekstin historik të vitit 1784. Në atë kohë Ali Pasha Tepelena nuk ishte konfirmuar ende si derven pasha i Rumelisë dhe pasha i Trikallës. Përpara asaj ngjarjeje, të hidhur të sundimit të tij, karriera e Ali Pashë Tepelenës lëkundej mes banditizmit tradicional ballkanas dhe përpjekjeve për të fituar postet administrative të Perandorisë Osmane, që do t’i jepnin pushtet më të madh. Pas ngjarjeve të Hormovës, ai dhe e ëma, Hankoja qenë më pak të suksesshëm në rezistencën e tyre nga zgjerimi i pashallarëve, bejlerëve dhe klaneve të ndryshme dhe u detyruan të largoheshin nga Tepelena vendi i fuqisë së familjes. Hankoja u burgos dhe u keqtrajtua nga kardhiqiotët e pabindur dhe Aliu, i cili bridhte nëpër male pa asnjë dysh dhe i dëshpëruar, u zu rob nga Kurt Ahmet Pasha i Beratit. Traditat vendore janë të mbushura me rrëfime për luftëra dhe beteja të vazhdueshme: Aliu, herë si gjysmë beu feudal, herë si gjysmë kryetar bande hajdutësh, mban si të tijën Tepelenën dhe sërish fiton kontrollin mbi Tepelenën, por jo edhe mbi fshatrat e nënshtruara që i paguanin haraç familjes më parë (Skoitis N. D. (1971). From Bandit to Pasha: The first steps in the rise to power of Ali of Tepelen 1750-1784). . (krahinën e Rrëzës, ku bënte pjesë edhe Hormova-D. K). Ky është momenti, kur, pas fillimit të ngjitjes në karrierë përmes lidhjeve me Kurt Pashën e Beratit, ai vendos për të kryer masakrën e Hormovës qytezës rebele që pati luajtur një rol të madh, siç u tregua më lart në çështjen e trashëgimisë dhe të administrimit të pronave të familjes Meçohyse. Aliu u edukua në shkollën politike tribale primitive shqiptare, por komplekse dhe e egër. Mund të duket e pabesueshme, por në të ai fitoi mprehtësinë për të depërtuar në çështje të vështira, çka e bën atë një partner të Potemkinit dhe të vetë Talleyrandit.(Skoitis N. D. (1971). From Bandit to Pasha: The first steps in the rise to power of Ali of Tepelen 1750-1784).

Për momentin, historiografia nuk zotëron një dokument të saktë, që të dëshmojë arsyet e vërteta të asaj masakre. Por, duke u nisur vetëm nga disa parime të veprimtarisë së mëtejshme të Ali Pashës si njeri politik, mund të arrijmë në konkluzionin se ekspedita kundër Hormovës, u ndërmor për të siguruar me çdo kusht sundimin e tij në Tepelenë. Po kështu, edhe me Sulin disa vite më vonë. Ali Pasha ishte zot i Janinës dhe zotëronte toka të shumta s’kishte nevojë t’i shtonte me malet e thata dhe të shkreta të Sulit. Por ekzistenca e kësaj qendre rebelimi, që me mbështetjen e emisarëve rusë të Shtatë Ishujve mund të kthehej në një fuçi baroti për të hedhur në erë pushtetin e tij në Janinë, e detyroi që të ndërmerrte tri luftëra kundër Sulit, deri në eliminimin e tij të plotë. Ka shumë gjasa që e njëjta logjikë ta ketë shtyrë për ta prishur e shkatërruar Hormovën.

Loja politike e mesjetës së vonë nuk linte vend për kompromise. Pak kohë më parë kishte pasur një përpjekje për t’i bindur që t’i paguanin haraç dhe për ta njohur mbrojtjen e tij. Mirëpo, në ndeshje me ta, Aliu kishte qenë me më shumë fat sesa e ëma. Ai dhe shokët e tij hasën një rezistencë të fortë dhe të papritur, por ai arriti të shpëtonte dhe të merrte rrugën për në Tepelenë.(Koçollari I. (2009). Policia sekrete e Ali Pashës. Tiranë: AdelPrint).

A nuk patën qenë hormovitët, që kishin vrarë kushëririn e parë të babait të tij dhe u kishin vënë zjarrin sarajeve të tij në Tepelenë? A nuk patën qenë po prapë ata, që kishin  poshtëruar të ëmën dhe të motrën? A nuk qe shpërngulur familja e tij në fshatin Karjan, duke humbur pushtetin në Tepelenë nga presioni i tyre? A nuk ishin ata që po refuzonin që të paguanin haraçin, mospagesa e të cilit, më shumë se ekonomikisht e dëmtonte moralisht, duke treguar pafuqinë e tij? Përgjigjja e këtyre pyetjeve të bën të mendosh se të gjitha këto mund të kenë qenë arsye të bindshme që e kanë detyruar të ndërmerrte atë akt të përbindshëm të masakrimit të 500 burrave. Ali Beu i ri mund të toleronte që të përndiqej nga forcat e Kurt Pashës, që donin të vinin rregull në udhëkalimet e pashallëkut, por jo të humbiste sërish qendrën e pushtetit të trashëguar të familjes së tij, Tepelenën.