“Shtëpisë së gjetheve”, një
ndërtesë e fillimit të viteve '30 në qendër të Tiranës, realisht i mungojnë
këto ditë gjethet. Jo vetëm sepse jemi në stinën e antigjelbërimit, por dhe nga
vendimi më i fundit i autoriteteve zyrtare për ta “nxjerrë në dritë” godinën.
Kjo shtëpi misterioze që ka shërbyer për oficerët NS në Luftën e Dytë Botërore
dhe për Sigurimin famëkeq të Shtetit në kohën e diktaturës komuniste, ka hyrë
në procedurat e shdërrimit në muze, në zbulim të destinacionit dhe funksionimit
të saj si një qendër e sofistikuar e përgjimeve, në aplikimin e “çimkave”
regjistruese për mendimet dhe gjykimet e atyre që mendonin ndryshe nga
infrastruktura e sistemit totalitar.
“Shtëpia
me gjethe” ishte laboratori dhe baza e të dhënave e regjimit paranojak, përmes
të cilave përpunoheshin dhe stiseshin akuza dhe skema monstruoze për ndëshkime,
përndjekje, eleminime të kundështarëve politikë dhe ideologjikë. Ministria e
Kulturës kërkon që në mes të Tiranës të ndezë një projektor transparence për të
shkuarën e errët, duke ju sjellë vizitorëve vendas dhe të huaj copëza nga
realiteti i izolimit dhe përçudnimit të vlerave njerëzore.
E vërteta me qartësi, si
mundësi shërimi
Ky projekt nuk ka shkaktuar
vetëm kërshëri, por dhe ka rikthyer debatin e hershëm mbi hapjen e dosjeve të
ish-Sigurimit të Shtetit. Në ambjentet e parlamentit janë depozituar dy
versione projektligji për mënyrën e hapjes së dosjeve të policisë sekrete. Por
së fundmi ka nisur të qarkullojë dhe një peticion në formën e Apelit për parlamentin
për hapjen e plotë të dosjeve të diktaturës komuniste, i mbështetur nga një
grup prej rreth 100 personalitetesh të shquara nga vendet europiane,
shkrimtarë, anëtarë parlamentesh, politikanë, studiues, përfaqësues të
shoqërisë civile, medias etj. Shkrimtari dhe publicisti Agron Tufa, drejtor i
Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit në Tiranë, duke
prezantuar thelbin e Apelit thekson se mijëra viktima të ekzektuara, qindra
mijëra të internuar, të dënuar politikë, familjarë e të afërm, të cilëve iu
rrënua jeta, duan drejtësi, nuk duan mëshirë, nuk duan zbukurim të së shkuarës.
“Ata nuk duan ta ndajnë në
klasa shoqërinë, e të helmojnë bashkëjetesën siç vepruan përgjegjësit e
regjimit komunist. Përkundrazi, kujtimi ndaj tyre duhet të sjellë paqen e
brendshme, qëllimi është pajtimi… Viktimat e diktaturës nuk i përkasin asnjë
partie, ato janë përmendore kujtimi e të gjithë Shqipërisë. Ka mundësi që
leximi i një dosjeje personale mund të ngjajë me dhimbjen e një plage, mund të
trondisë, por e vërteta me qartësinë që sjell është një mundësi shërimi”.
Përdorimi i dosjeve nga
politika
Dorian Koçi, nëndrejtor
i Muzeut Historik Kombëtar, mendon se vonesa për hapjen e dosjeve në Shqipëri
është nga shkaku se elita politike që ishte protagoniste e tranzicionit lidhej
me shumë fije me të shkuarën. Duke shkuar më tej këtij vlerësimi, ai arsyeton
se loja jo e ndershme politike për të qendruar me çdo kusht në pushtet apo në
krye të partive të mëdha politike, e shndërroi hapjen e dosjeve në një mekanizëm
kontrollues prej nga mund të përfitohej dhe shantazhohej cilido i përfshirë në
to. “Të gjithë vendet e ish Lindjes e zgjidhën problemin me të shkuarën që në
fillimet e tranzicionit kurse këtu ky problem u hiperbolizua se do të sillte
probleme të mëdha në shoqëri. Përdorimi i dosjeve për politikat e çastit u ka
mohuar shqiptarëve çastin e tyre historik për t'u ndarë njëherë e mirë me të
kaluarën”, thotë Koçi për Deutsche Welle-n.
Në të njëjtën linjë është
dhe gazetari Arben Vata, sipas të cilit dosjet nuk janë përdorur prej palëve në
skenën politike për të sulmuar kundërshtarët. Madje dhe për t'u mbajtur gojën
mbyllur ish-bashkëpunëtorëve të ish Sigurimit famëkeq të diktaturës, thotë ai
për Deutsche Welle-n. “Dosjet janë përdorur si mjet i luftës politike dhe
mjafton të përmendim këtu komisionet për verifikimin e dosjeve përpara
zgjedhjeve në vitet '96 dhe ‘97. Mendoj se nuk ka pasur asnjëherë seriozitet
për çështjen e dosjeve, siç nuk ka pasur seriozitet për shumë levizje e reforma
sociale, fatkeqësisht”.
Shkrimtari dhe publicisti
Lazër Stani para disa muajsh ishte bashkëideator në ngritjen e muzeut të parë
virtual dedikuar jetës së tmerrshme nën diktaturën hoxhiste në Shqipëri, mbi
krimet, dënimet, ekzekutimet, persekutimet dhe ferrin e burgjeve dhe vendinternimeve.
Sipas tij, përfaqësuesit e popullit dhe politikanët që kanë sunduar në këto 24
vite, asnjëherë nuk shprehën vullnet për t'u ndarë njëherë e mirë nga
komunizmi, si një e keqe katastrofike që mbi të gjitha dhunon liritë e
individit, poshtëron dhe shkatërron përsonalitetin njerëzor, ushqen urrejtjen
në vend të dashurisë, mizorinë në vend të mëshirës, padrejtësinë në vend të
drejtësisë. Sundimtarëve të rinj postkomunistë, të të gjithë krahëve, në një
farë mënyre, u ka pëlqyer modeli komunist i sundimit, shprehet për Deutsche
Welle-n Lazër Stani.
Jo
vullnet për transparence të krimeve të komunizmit
“Ky model
mbështetej në kriminalizimin e individëve dhe shndërrimin e tyre ne qenie
depërsonalizuara, krejtësisht të varura nga makina shtetërore. Mëkatarët e
djeshëm, ishin shërbëtorët më të devotshëm të sundimtarëve të rinj, mjafton që
mëkatet e tyre të fshiheshin, krimet të mos hetoheshin, po veç të demaskohehsin
më fjalë gazetash, e fjalimesh populiste. Ndërkaq zërat e vetmuar të
intelektualëve, të përfaqësuesve të shoqërisë civile, por edhe nisma ligjore
deputetesh të caktuar, gjithnjë kanë dështuar, sepse vullneti për të bërë
transparencën e krimeve të komunizmit dhe hapjen e dosjeve, asnjëherë nuk
arriti të shndërrohej në maxhorancë në institucionet vendimmarrëse.”
Stani
është skeptik për përpjekjet aktuale në trajtimin e problemit të dosjeve. Pasi,
sipas tij, nuk artikulohet ende qartë nëse hapja e dosjeve do të shoqërohet me
një dënim të qartë të krimeve të komunizmit dhe me një çlirim të institucioneve
të vendit dhe të politikës, nga ata individë që kanë shërbyer në hierarkinë e
diktaturës. Kurse gazetari Arben Vata bën asociim me sekuencat e filmit të
njohur shqiptar, “Vdekja e kalit”, ku një ish i burgosur politik takon ish
persekutorin e tij, njeriun që e denoncoi dhe e futi në burg pa asnjë arsye.
Persekutori, tashmë deputet, i thotë të burgosurit të veshur keq që “nëse ke
nevoje, ti e di, unë të ndihmoj. Të kaluarës nuk kemi ç'ti bëjmë. Ashtu ishte
regjimi...!”.
“Mjaftojnë
këto sekuenca dhe lotët e aktorit që luan ish të burgosurin, për të kuptuar
lojën që bën politika shqiptare me dosjet. Në gjithë këto vite, dy palët kanë
pastruar dosjet e veta ndërsa risjellin në skenë debatin për dosjet sipas
interesit të tyre. Sigurisht edhe për të shmangur vëmendjen ndaj problemeve të
mëdha të ditës si kriminaliteti, pasiguria e jetës, korrupsioni qeveritar,
papunësia, varfëria, etj.”
Nëndrejtori
i Muzeut Historik Kombëtar, Dorian Koçi shpreson se këtë herë ekziston dëshira
dhe vullneti për t'a çuar përpara procesin e hapjes së dosjeve. “Largimi nga
politika i një sërë protoganistësh të ndrrimit të pushtetit në fillim të viteve
'90 e bën më të lehtë këtë proces dhe sigurisht duke u bazuar në përvojën më të
mirë të vendeve ish komuniste mund të hartohet një ligj që hedh dritë më shumë
për të shkuarën, sqaron të tashmen dhe sigurisht i hap udhë së nesërmes”.
Gjermania,
shembulli për raportin mes demokracisë me të shkuarën
Duke
promovuar projektin e shndërrimit në muze të “Shtëpisë më gjethe”, kryeministri
Edi Rama ka përmendur rastin e Gjermanisë në mënyrën se si e ka menaxhuar
problemin e dosjeve. Ai ka vlerësuar procesin si një ballafaqim i hapur, i
drejtpërdrejtë dhe pa frikë për të shkuarën. “Nëse Gjermania është sot një vend
shembull për raportin e vet me demokracinë dhe me të shkuarën dhe nëse
Gjermania arriti të bëjë një proces të shkëlqyer transparence në raport me
komunizmin, kjo erdhi edhe si rezultat i faktit se Gjermania përbën një
shembull unikal në historinë e njerëzimit për mënyrën sesi u përball me
fajësinë e Luftës së Dytë Botërore”.
Njëri prej organizatorëve të Apelit për parlamentin shqiptar në
lidhje me çështjen e hapjes së dosjeve, ish-deputeti Mark Marku, thotë për
Deutsche Welle-n se ligjvënësit në Shqipëri e kanë të kollajtë vendimarrjen. “Nuk
ka nevojë për asnjë autorësi shqiptare në hartimin e një ligji të ri, por le të
miratohet dhe zbatohet ligji gjerman për lustracionin. Është një gjë e provuar,
që ka dhënë rezultat të pakontestueshëm, ndaj thjesht deputetët le të miratojnë
atë.”
- Data 29.01.2015
No comments:
Post a Comment