Riga
Velestinis Ferreo (1757— 13 qershor 1798), iluministi grek i shekullit XVIII në
kartat e tij kushtetuese që hartoi nën shembullin e Deklaratës për të Drejtat e
Njeriut të Revolucionit Francez nuk i dha shtetit të ri që do të ndërtohej
karakter të ngushtë nacional, por duke reflektuar frymën e kohës në të cilën ai
ishte formuar i dha një karakter universal.
Ai hartoi karta kushtetuese për
pothuajse gjithë popullsitë e Ballkanit dhe në krye të këtij shteti të ri, i
influencuar nga ideja e iluministeve të “monarkëve të arsyeshëm” ai shikonte
çuditërisht sërish Sulltan Selimin III të mbiquajtur reformator për shkak të
reformave që ai kishte ndërmarrë në ushtri dhe jetën publike otomane. Ashtu si
dhe iluministët europianë që u bënin thirrje mbretërve të Europës për qeverisur
drejt, ai i bënte thirrje Sulltanit otoman që të përqafonte arsyen dhe t’i
jepte popullit të vet një qeverisje më të mirë. Edhe gjuhën greke që ai
parashikonte si gjuhën e folur të këtij shteti panballkanik nuk e shikonte në
aspektin hegjemonues dhe asimilues ndaj popullsive të tjera, por në karakterin
e saj universal si gjuha kulturore që ishte përdorur për më se katër shekuj nga
elitat ballkanike.
Në
një nga këngët e tij të shkruar në greqishten e re ai u bënte thirrje “grekëve,
shqiptarëve, bullgarëve, rumunëve dhe turqve të shtypur të linin qytetet e
okupuara dhe gjithë shtypje dhe të iknin në mal ku mund të shijonin lirinë”.
Riga, për idetë e tij që edhe pse ishin universale dhe bënin thirrje për një
Ballkan të bashkuar u arrestua nga austriakët në Trieste që shihnin në veprimin
tij shkatërrimin e rendit otoman në Ballkan për të cilin ishin shumë të
interesuar të konsolidohej pasi ishin në luftë me Francën. Ai iu dorëzua
autoriteteve otomane, të cilat pasi e torturuan në burgun Beogradit rrugës për
në Kostandinopojë, për të mënjanuar presionet nga miqtë e tij që do të
ndërhynin për ta liruar e vranë dhe e hodhën në ujërat e Danubit. Ky ishte
fundi tragjik i tij, por natyrisht nuk ishte dhe fundi i ideve të tij.
Riga
konsiderohet si një nga pararendësit e Revolucioni grek. Trashëgimia e tij
politike dhe iluministe është pretenduar gjithnjë se u përqafua dhe u
konkretizua në Revolucionin grek, por në një shikim të kujdesshëm dhe kritik
ndaj shtetit grek që u formua pas pavarësisë kuptohet lehtë se nga plani dhe
mendimi i Rigës u përvetësuan vetëm karakteri antitiranik dhe ai panhelenik i
veprimtarisë së tij. Edhe pse Riga kishte folur përgjithësisht për një Ballkan
ku popullsitë dhe etnitë do ishin të barabarta sipas modelit të Revolucionit
francez, shtetarët e parë grekë këtë universalizim të Rigës e përkthyen si
vullnet për të krijuar një shtet të madh grek ku do përfshiheshin dhe shumë
territore jo greke me popullsi jo greke nën shembullin e dikurshëm të Perandorisë
së Bizantit, ku pushteti politik, ekonomik dhe kulturor do u përkiste grekëve.
Natyrisht,
në periudhën 30-vjeçare që ndante vdekjen e Rigës dhe themelimit të shtetit
grek kishte rrjedhur shumë ujë. Në fillim në Greqi ashtu si dhe në shtetet e
tjera ballkanike më vonë nën ndikimin e ideve nacionaliste që penetruan në
fillim tek ato zona dhe grupe të cilat kishin kontakt të ngushtë me Europën
Perëndimore ose Qendrore, kishte lindur nacionalizmi i cili synonte ndërtimin e
shteteve kombëtare. Shekulli XIX do të ishte në fakt, triumfi i formimit të
shteteve-komb në Ballkan, një proces që sa përmbante zhvillime pozitive të
afirmimit të qenësisë së kombësive në Ballkan po aq dhe u shoqërua me pasoja
negative, pasi solli një rivalitet të madh për ndarjen e territoreve që
zotëronte Perandoria Otomane. Një pas një u krijuan Greqia, Serbia, Mali i Zi,
Rumania dhe Bullgaria si shtete të pavarura. Akti i fundit i kësaj drame
ballkanike u nënshkrua në Londër më 29 qershor 1913, kur u caktuan kufijtë e
shtetit të fundit ballkanik, Shqipërisë që shpallej principatë dhe e pavarur
nën garancinë e gjashtë fuqive të mëdha. Përdorim fjalën dramë për të
neutralizuar nga ana linguistike batërdinë e madhe që ndodhi me caktimin e
kufijve të Shqipërisë. Për një studiues të zellshëm të historisë lënia jashtë
territoreve të Shqipërisë së një sipërfaqeje të më shumë se gjysmës së shtetit
që u krijua emërtohet si padrejtësi, sepse e ka të vështirë sesi ta emërtojë
ndryshe këtë vendim absurd të Fuqive të Mëdha. Koha, në fakt, e tregoi se paqëndrueshmëria
e kufijve dhe e vullnetit të popullsive për t’u integruar në sfera kulturore
dhe shpirtërore që ishin të huaja për to, se ky vendim ashtu si dhe vendime të
tjera të ngjashme të marrë nën influencën e politikës së ekuilibrit të forcave
kinse për të shpëtuar paqen dhe për të arritur kompromisin midis Fuqive të
Mëdha ishin të gabuara dhe jo vetëm që nuk u zhdukën nën tisin e kohës, por
nxorën krye sërish në konfliktin e përgjakshëm në ish-Jugosllavi.
Duke
shqyrtuar nga kjo pikëpamje tingëllojnë të çuditshme komente të ndryshme të
politologëve të rinj shqiptarë të formuara në shkollat e Real Politikës
europiane që justifikojnë këto veprime të papërgjegjshme të Koncertit Europian
në fillim të shekullit, madje tërheqin vëmendjen se nuk mund të përdoret termi
padrejtësi, pasi termi në “drejtësi” në fakt është relativ. Përtej sofizmave të
tilla që kërkohen të shiten si europianizim i Ballkanit, në hapësirat
ballkanike edhe pse shumica e tyre janë integruar në Bashkimin Europian
ekziston një klimë tjetër që akoma vazhdon të kërkojë të “përvetësojë
portokajtë nga kopshti i fqinjit”. Konfliktet greko-turke për shumë çështje të
pazgjidhura midis tyre, përcaktimi i emrit të Maqedonisë, konfliktet e heshtura
serbo-kroate rreth Bosnjës, marrëdhëniet Kosovë–Serbi tregojnë se problemet
nacionale nuk janë zgjidhur, por përkundrazi vazhdojnë të përcaktojnë politikën
e jashtme të vendeve të rajonit. Në këtë rebus ballkanik Shqipërisë prej kohesh
i është kërkuar të luajë rolin konstruktiv të frenimit të nacionalizmit të
popullsive shqiptare në rajon detyrë që klasa politike në Tiranë, Prishtinë,
Ulqin dhe Shkup e ka luajtur shumë mirë aq sa në Shqipëri në veçanti nga vendet
e tjera të rajonit nuk ka një parti politike që të pasqyrojë drejtpërsëdrejti
ndjenjat nacionaliste të tyre. Promovimi para dy javësh i listës së Shqipërisë
Natyrale u prit me një shurdhëri nga ana e politikës zyrtare të qendrave të
politikbërjes shqiptare, madje patën nga ata që në shtyp nxituan ta quajnë
folklorike, fashiste, dhe antieuropiane duke fyer në këtë mënyrë ndjenjat e një
pjese të bashkëqytetarëve të vet, të cilët mendojnë ndryshe nga ta. Sigurisht
nuk mund të pretendosh se problemi kryesor që zgjidh si me magji problematikën
e Shqipërisë në rrugën e saj drejt progresit është zgjidhja e problemit
kombëtar, por të mundohesh që ta përjashtosh atë si problem nuk është as
ndershmëri intelektuale dhe as europianizim i rajonit. Por a mund të fshihet
një problem duke e injoruar? Në zgjedhjet e 12 dhjetorit në Kosovë, lëvizja
“Vetëvendosja”, tashmë e kthyer në një parti politike do të konkurrojë në
zgjedhje dhe suksesi apo mossuksesi i saj do të jetë një test nëse përqindja e
popullsisë që do i votojë do jetë e njëjtë si në Serbi, Greqi, Bullgari e
Rumani ku partitë nacionaliste përfaqësohen në Parlament. Shumë shpejt
shembullin e saj mund ta ndjekin dhe lëvizje të tjera në popullsitë shqiptare
të Ballkanit dhe atëherë ndoshta çfarë emri do të përpiqen t’u veshin këtyre
votave legjitime të përfaqësuara në parlamentet përkatëse?
Rreth
dyqind vjet më parë para se të vdiste, thuhet se Riga Velenstinis u tha
xhelatëve të vet se “kish mbjellë një farë të fortë dhe se ai besonte se ora po
vinte kur vendi i tij do t’i vilte frutat e saj të lavdishme. “Studiuesit
seriozë të historisë nuk kanë arritur akoma të kuptojnë se kë nënkuptonte me
“vendin e tij” Riga, Greqinë si pretendon historiografia greke apo Ballkanin më
gjerë? Derisa të zgjidhet kjo dilemë, gjithë popujt ballkanikë kanë parë sesi
të realizojnë aspiratat e tyre kombëtare dhe shqiptarët në gjithë këtë vorbull
ballkanike duhet të dinë të gjejnë vetveten. Perspektiva europiane natyrisht që
duhet të përbëjë lajtmotivin kryesor të integrimit të gjithë territoreve
shqiptare në Europën e Bashkuar ku idetë vizionare të Rigës dhe etërve të tjerë
iluministë kanë ndërtuar fole prej kohësh.
No comments:
Post a Comment