Prishja e Hormovës nga Ali Pashë Tepelena

Ngjarjet dhe prishja e Hormovës nga Ali Pashë Tepelena janë baza e paragjykimeve të mëvonshme që u ngritën mbi nënën e tij dhe vet Ali Pashën. Për to ka shkruar pothuajse çdo historian dhe shkrimtar që ka trajtuar jetën dhe karrierën e Ali Pashë Tepelenës. Gjithsesi, si në të gjitha trajtimet që i janë bërë figurës së Ali Pashë Tepelenës nuk kanë munguar trajtimet e tipit orientalist dhe ekzagjerimet duke nxjerrë në pah kundërshtitë e gjithsecilit autor që ka shkruar për prishjen e Hormovës. Nga një lexim i kujdesshëm dhe referimit të dokumenteve mund të dalim në përfundimin se ngjarjet e Hormovës shpesh herë u ekzagjeruan dhe u shtrembëruan sidomos pas vdekjes së Ali Pashë Tepelenës në funksion edhe të pasqyrimit të figurës së tij si një tiran dhe gjakësor. Kjo bindje u përveçse nga historianët dhe shkrimtarët e huaj u përforcua edhe nga mendimi i Rilindjes Kombëtare ku një pjesë e aktivistëve të saj e pasqyruan këtë figurë historike sipas këndvështrimeve të tyre. Pjesa më e madhe e autorëve të Rilindjes Kombëtare dhe atyre të Pavarësisë u formua në Janinë, në gjimnazin “Zosimea” ku bëmat dhe aktiviteti i Pashait Tepelenas ishin ende të freskëta në memorien e njerëzve. Në të njëjtën kohë ata ishin përfaqësues edhe të familjeve të pasura feudale, që e kishin ndier në lëkurë pushtetin centralizues të Ali Pashës. Përqendrimi i pushtetit në një dorë të vetme nuk ka shkaktuar viktima të shumta vetëm në Shqipëri dhe në Pashallëkun e Janinës, por gjithandej nëpër Europë sa herë ky proces ka hyrë në spiralet e veta të fuqizimit të pushtetit dhe ambicieve për të krijuar etnitete shtetërore të fuqishme. Për këtë arsye tek Sami Frashëri dhe Ismail Qemali gjejmë referenca negative për Ali pashë Tepelenën në fjalorin Kamus-El-Alam dhe kujtimet e Ismail Qemalit. Po kështu me ndjesi negative e vështroi dhe Papa Kristo Negovani në poemën e vet “Prishja e Hormovës” në 1904, ku mes motiveve të tjera zuri vend dhe motivi fetar.

Këngë për Ali Pashën nga Dhimitri Mitropanos

Ali Pasha

Mes rrugicave me kalldrëm

rrëshket  një araba

me zëmër copë-copë

qan një Pasha

qan për Frosinën

Ali Pasha

  Qan Pashai

  qan e gjithë mëhalla

 Zonjën Frosinë

 e qan dhe arabaja

 e qajnë të gjithë romenjtë

dhe e gjithë dynjaja

Çfarë marrëzie

 bëre Pasha?

 mbyte në liqen

 të madhen tënde  sevda

 tani çfarë do mbetet

 mes mureve nëpër oda?

Qan Pashai

qan e gjithë mëhalla

Zonjën Frosinë

e qan dhe arabaja

të gjithë romenjtë

dhe e gjithë dynjaja

Ali Pasha. Dhimitri Mitropanos

Teksti: Kostas Vergos

Muzika: Spiros Papavasileiu

Dhimitri Mitropanos(1971)

Përktheu nga greqishtj : Dorian Koçi 

'' Ο Αλή πασάς '

Μες στο καλντερίμι τρέχει ο αραμπάς Με καρδιά συντρίμι κλαίει ένας πασάς Κλαίει για τη Φροσύνη ο Αλή πασάς Κλαίει ο πασάς κλαίει ο μαχαλάς Τη κυρά Φροσύνη κλαίει κι ο αραμπάς Όλη η ρωμιοσύνη κι όλος ο ντουνιάς Τι παραφροσύνη έκανες πασά Έπνιξες στη λίμνη το τρελό σεβντά Τώρα τι θα μείνει μέσα στον οντά Κλαίει ο πασάς κλαίει ο μαχαλάς Τη κυρά Φροσύνη κλαίει κι ο αραμπάς Όλη η ρωμιοσύνη κι όλος ο ντουνιάς

Esmihan Hanëmi (Hamko), ose Hanko, nëna e Ali Pashë Tepelenës. (1725-1792)

Ky është një ilustrim i hershëm i nënës së Ali Pashë Tepelenës. E ëma, Esmihan Hanëmi (Hanko), ishte bija e Zenel Beut të Konicës, feudalit më të fuqishëm shqiptar të asaj zone. Nëpërmjet beut të Konicës, me vajzën e të cilit qe martuar, Veli Beu, i ati i Ali Pashë Tepelenës u lidh fort me familjet më të rëndësishme të vendit. Davenport  W. (1823) “Historical Portrati of deading events in the life of Ali Pasha, Vezir of Epirus, Surnamed the Lion, with the biographical sketch”)

Opera "Skënderbeu" e Vivaldit

Lista e kompozimeve rralla të kryera nga Antonio Vivaldi përfshin dhe operën "Skënderbeu". Shfaqja e parë e kësaj opere u realizua në Teatro de la Pergola në Firence të Italisë më 22 qershor 1718. Ajo përuroi rihapjen për publikun të këtij teatri. Libreti u shkrua nga Antonio Salvi, libretisti i preferuar i Dukës së Toskanës, Ferdinando de' Medici, nga familja e njohur e Mediçëve. Ngjarjet zhvillohen në muret e Krujës në rrethimin e parë të saj në 1450, ndërsa qyteti është i rrethuar nga trupat turke që drejtohen nga sulltan Murati. Ushtarët otomanë kapin rob Donikën, ndërsa Skënderbeu i shqetësuar rrëmben vajzën e sulltan Muratit duke menduar që konflikti të zgjidhej me këmbimin e dy robëreshave. Në fund Skënderbeu e çliron vetë Donikën e tij me trimëri dhe kritikët mendojnë se ka Vivaldi ka dhënë me këtë opera triumfin e dashurisë dhe burrërisë shqiptare.