Frëngjtë, frëngu
është emri kolektiv që ka shënuar Europën dhe europianët në kulturën shqiptare.
Do të ishte e udhës që të hulumtohej gjerësisht se kur ka filluar ky perceptim,
pasi të bën përshtypje fakti që territoret shqiptare dhe qytetet në bregun
shqiptar , që kanë qenë nën influencën e drejtë për së drejtë të Venedikut nuk
kanë trashëguar një emërtim të tillë nga “Republika e Detrave” por nga Franca,
që ishte shumë më larg.
Nuk ka dyshim se ndoshta në këtë përcaktim
kanë ndikuar dhe zhvillimet e vrullshme teknologjike që përjetoi Europa dhe
Franca në shekullin e XIX, volumi në rritje i tregtisë dhe të mirave, që vinin
nga kontinenti por sidomos marrëdhëniet e veçanta që kishte ndërtuar Franca e
Kardinalit Rishëlje me Perandorinë Otomane që në shekullin e XVI. Gjithsesi
disa historianë romantikë këtë nominim kolektiv për Europën në kulturën
shqiptare mund ta lidhin dhe me mbretërimin e shkurtër të Anzhuinëve në
Shqipëri dhe me mbretërinë e Arbrit, asosacion dhe lidhje që në fakt mund të
tingëllojë shumë e largët. Kjo gjë ndodh jo sepse trashëgimia leksikore dhe
frazeologjike mund të jetë e vakët në Shqipëri, por për një arsye të thjeshtë
se interesi i Europës Qendrore dhe Francës për Ballkanin dhe Shqipërinë fillon
në fakt në fundin e shekullit XVIII dhe fillimet e shekullit
XIX.
Pas ndarjes klasike
të pellgut të Mesdheut në dy qytetërime të ndryshme në shekullin e VII pas
dyndjeve të arabëve në Afrikën Veriore e deri në Spanjë, Francë e Sicili, bota
mesdhetare, zemra e qytetërimit evropian e humbi unitetin e vet kulturor dhe
kjo qendër u zhvendos më në veri ku fillon e zhvillohet kultura frënge,
trashëgimtare e një kulture të përzier mes botës latine dhe asaj gjermanike.
Kontaktet kulturore mes Ballkanit dhe më gjerë dhe Europës, nuk
janë krijuar përmes katedrave universitare apo dhe oborreve perandorake, por
mes shërbimeve diplomatike, ku konsujt që kanë shërbyer pranë qendrave të mëdha
qytetare në Ballkan, kanë qenë dhe dallëndyshet e para të afrimit dhe
shkëmbimit të kulturave mes popujve. Një kontribut të konsiderueshëm në njohjen
e Ballkanit të ri, Ballkanit që për shumë arsye kishte pësuar lindjen e një
habitati të ri kulturor dhe me diversitet, sigurisht jo më atij antik, që vinte
i gjallë përmes teksteve të historisë të trashëgimisë greko-romake, kanë
konsujt francezë, që idetë e ndryshimit të vrullshëm të Europës Napoloniane i
përcollën dhe në këtë ambient.
Në këtë kontekst, libri “Shqipëria e
Agust Dozonit” të autorit të mirënjohur Luan Rama, që ka bërë ndoshta më shumë
se çdo autor tjetër për të njohur trashëgiminë kulturore dhe shpirtërore të
marrëdhënieve shqiptaro-franceze në shekuj, shpalos një Shqipëri tjetër që vjen
e freskët, naive , folklorike, por dhe e vrullshme dhe gjithë diversitet sa
herë që konsulli kalonte nga një krahinë në tjetrën.Sigurisht që libri
“Përralla Shqiptare”, por dhe përshkrimi i iterenarit të udhëtimit nuk është
shkruar vetëm për kuriozitete të Institutit Oriental, ku Dozoni më vonë dha
mësim pas tërheqjes së tij nga jeta akademike, por si një guralec plotësues
gjithë ngjyra e kolorit për të plotësuar më mirë ansamblin veprave që ai shkroi
për kulturën dhe historinë e popujve të Europës Qendrore dhe Ballkanit.
Në faqet e këtij
libri shfaqet dhe prezantohet ajo habia e madhe kulturore e fenomeneve të
ndyshme socialë, që kanë prektur strukturën e shoqërisë shqiptare dhe që do t’i
bëjë shumë vite më vonë ushtarët francezë, që do të vendose në territore
në kuadër të Luftës së Parë Botërore, përkatësisht në zonat e Korçës,
Pogradecit dhe Devollit të kundrojnë me habi përpjekjet identitare të një
popullsie dhe etnie që po përpiqej të kthehehj në komb, diçka që ata e ushtarë
e kishin marrë si të gatshme , të paktën nga dy breza të mëparshëm, që në
agimet e Revolucionit Francez. “Bonjur D’Albanie”-shkrimet nën hijen e bombave”
të autorit Luan Rama, librit tjetër që që pasqyron me një vërtetësi të
frikshme realitetin patriotik të rrënjosur francez , ç ka mbetet pothuajse i
njëjtë edhe nën goditjet dhe luhatjet që po shkakton Globalizmi dhe realitetin
e brishtë shqiptar që po mundohej të merrte udhë në një qasje të re identitare.
Në librin e dytë ka kronika, informacione , të dhëna, dokumente që ruhen në
arkiva për Luftërat Botërore, frontet, betejat, shkruar nga gjeneralë,
komandantë, por letrat që po publikon Luan Rama shkruar nga ushtarë të thjeshtë
francezë, kur i lexon pas 100 vitesh krijojnënjë emocion të veçantë. Ato janë
të sinqerta dhe sjellin trishtimin e fronteve të betejave, sjellin atmosferën
gri të tyre dhe peisazhin gri shqiptar.Ato u drejtohen nënave, motrave, grave,
të dashurave...Të tillë janë dhe ditarët, që autori i publikon në këtë libër.
Dy librat , që
shënojnë dy kufinj të përpjekejeve identitare të shqiptarëve, njëri në mes të
shekullit të XIX dhe tjetri në momentet e Luftës së Parë Botërore , janë dy
libra që pasurojnë mendimin politik, kultoror dhe identitar shqiptar dhe
shërbejnë në të njëjtën kohë jo vetëm si dëshmi për të parë se cili ka qenë
imazhi ynë në sytë e të huajve, të frëngjëve që kanë simbolizuar Europën, por
në të njëjtën kohë janë dhe dëshmi, ku reflektohen qartë rrugët e vështira për
të konsiliduar kulturën dhe identitetin në një Europë që sa vinte e bëhej më
refrektare dhe më nacionaliste dhe po braktiste modelet e shumë kulturializmit
të Perandorive. Të arrish të përshkruash gjithë këtë panoramë të këtyre
ndryshimeve radikale që ngërthyen Ballkanin për më pak se 80 vjet ,
kërkon të të jesh “arbitrum elegantum” i historisë dhe kulturës, privilegj që
pak studiues e kanë në ditët e sotme dhe që Luan Rama na e ka dhuruar me bollëk
në librat e tij. “E shkruara mbetet thonë latinët” dhe besoj shumë fort se këto
dy libra do të jenë një monument kulturor, që do t’i rezistojnë kohërave.
Suplementi
"Rilindësi", 25.05.2014, fq 23
No comments:
Post a Comment